Stress in het onderwijs: voorkom stress buiten de les!

Stress in het onderwijs: “Het lesgeven lukt wel maar al die taken eromheen, buiten de klas, dat maakt het pas zwaar!” Dat is wat je vaak hoort uit de mond van onderwijsmensen. Het maakt niet uit of je in het primair onderwijs werkt, in het voortgezet of hoger onderwijs. Een hoog percentage van jouw collega’s zit thuis vanwege stress of een burn-out. Hoe komt dat toch?

Passie in het onderwijs

Het lesgeven is de kerntaak en daarvoor zijn juffen, meesters en docenten opgeleid. Daar ligt hun passie en expertise, dat is hun job. Onlangs behandelde ik een leerkracht met een lichte burn-out. Zij sloeg de spijker op zijn kop: “In de klas, met mijn leerlingen voel ik mij als een vis in het water; daarbuiten probeer ik om niet te verzuipen in alle taken die er op mij afkomen”.

Dienstbaar als leraar

Mijn jarenlange ervaring in het onderwijs (in allerlei functies bij uiteenlopende instellingen) maakt dat ik jouw positie als leerkracht goed begrijp. Er wordt veel van je verwacht als juf, meester of docent. Je staat in de schijnwerpers en je moet het beste uit de leerlingen/studenten halen en….. vooral dienstbaar zijn. “Nee” zeggen is moeilijk.

“Ik ben er voor mijn leerlingen / studenten”, dat is de kern. Het voorbereiden van lessen en correctiewerk zijn onderdeel van je lestaak. Dat is logisch, maar onderwijsmensen besteden relatief veel tijd aan zogenaamde niet-les gebonden taken en aan vergaderen.

Betrokkenheid van leraren

Stress kan veroorzaakt worden doordat er “iets op je nek zit”. Je ziet er tegenop om iets te moeten doen. Probeer dat moeten om te zetten in willen. Als het werk dat je uitvoert iets is dat echt volgens jouw plan is, dan geeft dat energie. Zodra jij de regie, dus de touwtjes, zelf in handen hebt ga je je beter voelen. Zodra je iets wilt krijg je energie, maar wanneer je iets moet dan slurpt dat (vaak) energie.

Uit het jaarverslag van de Inspectie van het Onderwijs blijken de verschillen tussen scholen onnodig groot te zijn. Een van de oorzaken daarvan ligt bij de vraag of de leerkracht betrokken is bij de leerlingen. Betrokkenheid geeft resultaat en energie.

Lees meer over een te hoge betrokkenheid bij je werk

Prestatiedruk in het onderwijs

In de jaren 70 was het woord “prestatiegericht” in het onderwijs bijna vloeken in de kerk. Als kind moest je het naar je zin hebben op school, je veilig voelen in de klas en dan kwam het presteren vanzelf. In de jaren 90 kwam de kentering en werd er steeds meer getoetst en dus kwamen de administratiemappen op het bureau van de meester of juf. In de afgelopen 5 jaar is er verder nadruk gelegd op presteren, dus registreren en administreren.

Met presteren is niets mis: elk mens wil zich ontwikkelen en nieuwe dingen ontdekken en beheersen. Kinderen zijn van nature nieuwsgierig – gelukkig maar – want hoe zouden ze anders de wereld begrijpen?

In de media is onlangs veel aandacht besteed aan de te hoge werkdruk in het Primair Onderwijs. De juffen en meesters moeten veel tijd steken in de administratieve rompslomp. De Inspectie van het Onderwijs zou scholen afrekenen die hun leerling administratie niet op orde hebben. De waarheid is dat de Inspectie zich (steeds meer) richt op de kern van het onderwijs, namelijk het lesgeven: hoe is de instructie, hebben alle kinderen hun aandacht bij de les, voelen de kinderen zich veilig en helpt de juf / meester op de juiste manier?

Administratieve last

“Maar er moet toch een goede administratie worden bijgehouden?” hoor ik de leerkracht zeggen. Het woord “moet” is het punt waar alles om draait. Van wie moet dat en wat moet er precies? Als jij als leerkracht de resultaten en ontwikkeling van je leerlingen in beeld hebt, dan heb je het goed voor elkaar. Waarom zou je zaken meerdere keren vastleggen en waarom kan het niet in telegramstijl of in trefwoorden?

Presteren is geen leren!

Leren doe je door te ervaren en van anderen (juf, meester, ouders, vriendjes) te horen of je iets goed doet: van feedback wordt je beter en van cijfers en scores is dat nog maar de vraag.

Een groep leraren is klaar met het geven van cijfers want die zijn volgens hen dodelijk voor de nieuwsgierigheid van leerlingen; ze helpen echt niet bij het leren. De Britse professor Dylan William pleit in zijn boek “Cijfers geven werkt niet” voor het afschaffen van een eindtoets. Het zou beter zijn om leerlingen continu feedback te geven en te controleren of ze de lesstof hebben begrepen.

Wiskundedocent Jorgen van Remoortere is een van de vele docenten die voorstander is van het afschaffen van cijfers. “We zijn bezig om kinderen al vanaf hun kleutertijd te vatten in getallen en daarmee hebben we in het onderwijs een situatie gecreëerd waarin leerlingen hun best niet meer doen als ze er geen cijfer voor krijgen. Zo wordt de nieuwsgierigheid ondermijnd.”

Cees van der Vleuten, hoogleraar onderwijskunde aan de Maastricht University, juicht het toe dat leraren van de beoordeling met cijfers af willen. “Toetsing moet in dienst staan van het bevorderen van beter leren, maar door alleen cijfers te geven, raakt dat uitgehold.”

Prestatiedruk de bron van stress

Prestatiedruk betekent voor leerkrachten een bron van stress. Vorderingen moet je als leerkracht vastleggen, analyseren, interpreteren en vervolgens omzetten in nieuwe doelen en verbeterplannen. Ouders willen steeds vaker weten hoe de scores zijn, ook ten opzichte van andere kinderen. De Inspectie houdt de scores tegen het licht als het om de beoordeling van de onderwijskwaliteit van de school gaat.

Prestatiedruk heeft inmiddels tot ongewilde werkdruk geleid en dus tot stress en grote aantallen burn-out gevallen. Volgens het CBS heeft een op de vijf werknemers in het onderwijs een burn-out! Die trend zet zich ongetwijfeld voort als er geen structurele veranderingen komen.

Lees ook over het gevoel te moeten presteren

Prestatiedruk in het onderwijs: voorbeeld

De NOS sprak met een oud-leerkracht Susanne Tomasovic (20 jaar voor de klas)

“Ik vind werken met kinderen geweldig. Maar de irritatie over het systeem waarin ik dat moest doen liep steeds verder op. Je wordt als leerkracht compleet vastgezet. Je moet de kinderen steeds meer pushen en doelen halen. Er was continu druk. Ook omdat de ouders steeds mondiger werden. En dan waren er nog die hervormingen die steeds maar op het onderwijs worden afgevuurd. Ik had steeds meer het gevoel dat ik tekortschoot.” Daarom is Tomasovic juli vorig jaar iets anders gaan doen.

“Ik ben echt 180 graden geswitcht. Nu werk ik als online marketeer en ik heb er geen moment spijt gehad. Ik kreeg de eerste drie weken al meer erkenning dan ik al die jaren daarvoor had. Werken in een cultuur waarin cijfers, toetsen en opbrengsten centraal staan, breekt de motivatie van leerkrachten af.

Susanne: “Het systeem van voortdurende controle zou overboord moeten. Durf te vertrouwen op de vakkennis van je mensen! Als ik bijvoorbeeld vaststelde dat een kind dyslectisch was, dan moest ik twee jaar aan scores overleggen en dat moest dan ook nog van de verzekering. Maar als zo’n leerling dan een keer bij de CITO beter scoorde, dan werd mijn inschatting ter discussie gesteld, terwijl ik dag in dag uit met zo’n leerling werk!”

Uit onderzoek van de NOS en de regionale omroepen blijkt dat de werkdruk niet zozeer komt door te grote klassen of lastige leerlingen. Het is vooral de administratieve werklast die mensen opbreekt. Leerkrachten zijn gemiddeld zes uur per week aan overwerk kwijt om de complete boekhouding in te vullen. Het gaat dan om leerlingvolgsystemen, overdrachten, evaluaties en toetsmappen.

Lees ook over succesvol grenzen aangeven op je werk

De ontwikkeling van stress in het onderwijs

In die fuik is het onderwijs dus gaandeweg terecht gekomen. Terug kan niet meer, maar zou wel moeten. Sander Dekker, nu nog staatssecretaris Onderwijs, erkent dat er teveel werkdruk is in het onderwijs, maar doet geen toezeggingen. Ook de politieke partijen wachten af. Een ding is zeker: hoe langer er gewacht wordt met structurele oplossingen, hoe groter het lerarentekort oploopt en hoe meer het aantal mensen met een burn-out groeit.

In de jaren 70 bestond het woord burn-out nog niet. Als de juf of meester overspannen was, dan kwam dat omdat hij/zij “de klas niet aan kon”. In feite was er in zo’n geval sprake van incompetentie. Nu is er sprake van burn-out bij duizenden docenten en leerkrachten die meestal niet veroorzaakt wordt doordat de omgang met kinderen / de klas een probleem is.

Nee, het systeem van cijfers, toetsen, opbrengsten en vaardigheidsscores kan alleen functioneren als de leerkracht en/of docent een goede administratie bijhoudt. En dat is nou precies waar onderwijsmensen niet op zitten te wachten en vaak zelfs een hekel aan hebben. Als je ooit de keus hebt gemaakt om met kinderen te willen werken is het bijzonder wrang om daarbij de ongewilde rol van administrateur in de schoenen geschoven te krijgen.

Stressfactoren in het onderwijs

Belangrijke stressfactoren in het onderwijs zijn:

1 Niet bij je kerntaak blijven

Wat is er zo belangrijk aan die taken, cursussen en vergaderingen? Wat houd je tegen om rigoureus te snijden en je tot je kerntaak te beperken? Jij hebt als primaire taak het ontwikkelen van jonge mensen. Hoe doe je dat het beste? Wat kun je achterwege laten door fris en uitgerust voor de klas of in de collegezaal te staan?

2 Geen steun vragen aan collega docenten

Voel je stress en dan vooral een langere periode? Wat houd jou tegen om dat kenbaar te maken bij je collega’s en/of leidinggevende? Waar kun jij je verhaal kwijt en steun vandaan halen? Realiseer jij je dat wanneer je te lang doorgaat, afwacht en het probleem voor jezelf houdt, je in een langdurige burn-out kunt belanden?

3 De omgeving heeft een verkeerde indruk

“Wat zeuren ze toch; ik wou dat ik zoveel vakantie had!”

“Wat zeuren ze toch; ik wou dat ik zoveel vakantie had!” Die uitspraak ken jij, maar minder bekend is dat wij als onderwijsmensen ons werk “meenemen” naar huis en dan vooral in ons hoofd.

Hoe kom jij los van je werk? Jij bent intensief met je werk bezig; vergis je niet, je levert vaak topsport met je hersenen. Wat houd jou tegen om aardig te zijn voor jezelf en om te gaan bewegen in de natuur, om zo in balans te blijven? Leraren hebben veel vakantie! Toch?

Stress in het onderwijs? Ga aan de slag!

Als coach met veel onderwijservaring weet ik waar het over gaat. Het lesgeven, de omgang met kinderen, zien dat ze zich ontwikkelen: daar ligt de betrokkenheid van juffen, meesters en docenten. Als het in de klas lekker loopt en jij kunt je plannen met de klas waarmaken, dan voel jij je als een vis in het water.

Waarom steek je daar je energie niet in, want die krijg je ook weer terug, niet alleen van de kinderen maar ook van hun ouders. Sommige dingen moeten, maar zoek de balans tussen “wat moet ik?” en “wat wil ik?”.

Gerelateerde artikelen

Heb je het gevoel dat je burn-out door de prestatiemaatschappij raakt? We hebben meer voor je geschreven:

Kun je wel een beetje hulp gebruiken?

Blijf je bij de pakken neerzitten? Of ga je aan de gang met de huidige situatie, op weg naar een beter leven? Gun jij jezelf een leven waarbij je zelf aan het roer staat? Zoek de hulp die bij je past!