Stress herkennen bij werknemers. Waar moet je op letten?

Stress herkennen bij werknemers. Wanneer een medewerker veel stress heeft, heeft hij dit zelf niet altijd door. Hij past zich aan de situatie aan en merkt niet dat de druk te groot wordt en eigenlijk aan de bel moet trekken. Of hij heeft het misschien wel door, maar is bang voor de consequenties als hij aangeeft dat de druk voor hem te groot is. Pas wanneer hij zich ziek moet melden, neemt hij de noodgedwongen rust. Maar dat is te laat. Het is daarom belangrijk dat jij als leidinggevende oplettend bent en in de gaten hebt wanneer een medewerker overbelast dreigt te raken. Er zijn veel medewerkers die stress ervaren zonder dat de leidinggevende het doorheeft.

Hoe eerder leidinggevenden werkstress herkennen, hoe sneller ze kunnen ingrijpen. Veel psychisch verzuim is te voorkomen door vroegtijdig signalen te herkennen. Maar hoe herken je werkstress? Als leidinggevende heb je een belangrijke signalerende functie. Op welke signalen moet je letten? En wat kun je vervolgens doen? In dit artikel gaan we uitgebreid in op hoe je op tijd stress kunt signaleren bij een medewerker.

Stress herkennen bij werknemers

Stress kan zich op vele manieren uiten. Bij jezelf merk je misschien dat je gestrest bent wanneer je last krijgt van je spieren, rugpijn of buikpijn hebt of voortdurend moe bent. Anderen krijgen andere klachten zoals hoofdpijn of zelfs hartkloppingen. Of je merkt dat je minder enthousiast bent over dingen waar je voorheen wel enthousiast over kon zijn. Maar hoe merk je stress bij een ander? Klachten zijn niet altijd even duidelijk om bij een ander te herkennen of ze worden niet altijd aan stress gerelateerd. Houd de gemoedstoestand, de productiviteit en de gezondheid van je medewerkers in de gaten.

Hieronder omschrijven we de meest voorkomende signalen die duiden op stress. Op deze manier kun je stress herkennen bij werknemers. Onder ieder punt is een link geplaatst om meer informatie te geven over deze klacht.

Humeur en gemoedstoestand

Heb je een medewerker die normaal gesproken vrolijk naar zijn werk komt, maar de laatste tijd somber en futloos overkomt? Heeft hij gewoon een slecht humeur of is er meer aan de hand? Stress heeft een grote invloed op iemands gemoedstoestand en op hoe iemand zich voelt en gedraagt. Iemand die over het algemeen veel kan hebben, kan door stress sneller geïrriteerd zijn of sneller van slag raken. Ook kan een positief ingesteld persoon ineens steeds vaker een negatieve houding hebben of steeds meer klagen. Daarnaast kan stress de relatie van een medewerker met andere collega’s beïnvloeden. Als hij te gestrest is, kan hij sneller een conflict hebben met een collega en sneller in een ruzie verzeild raken.

Schrikachtig

De aandacht van een medewerker is zodanig gefixeerd op één ding, dat ze de meeste andere zaken om zich heen niet meer opmerken tot het laatste moment. Plotselinge geluiden, aanrakingen of andere gebeurtenissen veroorzaken telkens weer een schrikreactie. Op een gegeven moment is een medewerker alleen nog maar bezig met het voorkomen hiervan, waardoor de aandacht steeds meer gefixeerd raakt.

Rusteloosheid

Rusteloosheid voel je juist wanneer je aandacht ongericht is en je veel adrenaline in je lijf hebt. Het is net alsof er constant iemand je influistert ‘je moet iets doen, je moet iets doen’, maar ondertussen kun je je niet concentreren en komt er niets concreets uit je handen. Rusteloosheid bij een medewerker herken je wanneer je een tijdje een medewerker observeert. Een hoop actie, veel beweging, maar daadwerkelijk gebeurt er weinig.

Nerveuze tics

In principe zijn tics niet constant. Ze komen op en gaan weer, de intensiteit en frequentie wisselt, en het soort tics is ook aan verandering onderhevig. Wanneer een medewerker een tic heeft, of aanleg hebt om deze te krijgen, zal deze zich door stress juist eerder en/of heviger manifesteren.

Minder plezier in werk en minder productief

De werkdruk en het stressniveau van een medewerker kan ook bepalend zijn voor hoe het werk wordt ervaren. Als de werkdruk op verschillende gebieden oploopt, kan een medewerker de controle over zijn werk verliezen. Als hij meer werk in minder tijd moet uitvoeren, kan hij zijn werk misschien niet zo goed doen als hij eigenlijk wenst. Of hij begint zijn pauzes te skippen en eet voortaan achter zijn bureau om tijd te winnen. Vervolgens gaat hij meer overwerken. De grote werkdruk veroorzaakt dat hij minder plezier heeft in zijn werk. Hij wordt uiteindelijk misschien zelfs steeds cynischer over zijn werk en heeft moeite met veranderingen.

Bovendien kan stress ook onrust veroorzaken waardoor iemand zich minder goed kan concentreren. Stress kan iemand ook vergeetachtig maken en het kan zijn dat hij sneller het overzicht verliest. Hij kan fouten gaan maken die hij eerder niet maakte. Als stress de productiviteit van een medewerker of de kwaliteit van zijn werk beïnvloedt, levert hem dat vervolgens weer meer stress op.

Somber of neerslachtig

Wie kent het nu niet, een somber of neerslachtig gevoel? Vaak is de oorzaak wel aan te wijzen. Veel mensen proberen het gevoel juist weg te drukken omdat ze het als onprettig en storend ervaren. Jammer genoeg helpt dat niet: waar je weerstand tegen biedt blijft doorgaan. Het hoort een beetje bij het leven, net als gelukkig zijn en je goed voelen. Ook hier geldt dat wanneer de klachten langer aanhouden dan een paar dagen tot weken er iets anders aan de hand kan zijn. Als een medewerker de laatste tijd zonder aanwijsbare reden somberder is dan normaal, is het goed het gesprek met hem/ haar aan te gaan over de hoeveelheid stress die de medewerker ervaart.

Vergeetachtig

De laatste tijd lijkt het wel alsof de medewerker alles vergeet. Hij/ zij mist afspraken of komt zomaar terug zonder de spullen te hebben gepakt die de medewerker nodig had. Taken die af moeten of deadlines die gehaald moeten worden, lijken opeens niet meer te lukken.

Concentratieproblemen

Concentratieproblemen komen vrij vaak voor. Dit kan ontstaan wanneer een medewerker veel aan zijn hoofd heeft. Een lawaaierige omgeving, slecht slapen en stress zijn veel voorkomende oorzaken van een slechte concentratie.

Gevoel dat de ‘rek’ eruit is

Een medewerker heeft het gevoel dat er van alle kanten aan hem getrokken wordt tot het eigenlijk niet meer verder kan. De wil is er nog wel, maar het lukt simpelweg niet meer. Je herkent dit als leidinggevende aan ‘de hakken in het zand’ bij een normale vraag, bij een medewerker die normaal gesproken alles graag wil doen.

Minder flexibel

Flexibiliteit is het vermogen om in te spelen op veranderingen in de omstandigheden. Wanneer een medewerker hier minder goed toe in staat is, gaat hij/ zij op een gegeven moment maar laten leiden door de omstandigheden en past de medewerker zicht voortdurend aan. In plaats van de regie hebben over het leven voelt de medewerker zich stuurloos. De rek raakt er uit en flexibiliteit vermindert.

Gespannen, nerveus

Nervositeit zich op allerlei manieren manifesteren bij medewerkers. Dit kan in het lichaam zich uiten door pijn, maar het kan ook een hele lichte vorm van spierspanning zijn die je in eerste instantie gemakkelijk over het hoofd ziet. Wanneer je voor een langere periode spanning ervaart kost dit veel energie en put dit het lichaam uit. Zo kan je emotioneel, prikkelbaar of snel geïrriteerd worden. Een gespannen medewerker heeft altijd last van een te hoge werkdruk.

Snel geëmotioneerd

Sommige medewerkers zijn emotioneler dan anderen. Of andersom natuurlijk. Maar wat nu als een medewerker opeens een stuk emotioneler reageert dan voorheen? Een emotionele reactie wordt vaak gezien als huilen of verdrietig zijn maar kan ook een juist boze reactie zijn. Hoe dan ook, beide reacties worden in het sociale domein vaak door anderen als lastig ervaren. De reactie van anderen is dan vaak dat een medewerker niet meer serieus genomen wordt. Zeker in een werksituatie kan dit behoorlijk belemmeren.

Prikkelbaar, snel geïrriteerd

Als je prikkelbaar of snel geïrriteerd bent, ligt de oorzaak vaak in het ervaren van spanning of nervositeit. Als dit langere tijd aanhoudt kan het een signaal zijn van teveel stress, overspannenheid of burnout.

Boosheid

Boosheid is een psychologisch afweermechanisme wat ervoor zorgt dat je een bepaald gevoel of emotie niet hoeft te beleven. Boos zijn kan tijdelijk een goed gevoel geven, maar hiermee los je de oorzaak niet op. Boosheid gekoppeld aan stress of overspannenheid bij een medewerker kan getriggerd worden door de kleinste dingen.

Conflicten

Gestresste medewekers hebben eerder conflicten op de werkvloer. Het hebben van een conflict zelf kan veel stress opleveren. Maar de conflicten kunnen ook ontstaan door stress. Door stress kijkt een medewerker niet meer naar de belangen van de ander en richt zich niet meer op het behalen van een optimaal resultaat. Integendeel, het enige dat hij/zij wil bereiken is dat het bordje weer leeg is.

Angstig, bang en paniekaanvallen

Net als boosheid is angst ook een afweermechanisme wat in ons zit ingebakken. Het zorgt ervoor dat we snel actie kunnen ondernemen bij gevaar. Als de angst echter overmatig wordt gevoeld en vaak voorkomt kan het juist verlammend werken. Er is dan sprake van een angstreactie die niet in verhouding staat tot de situatie en de omstandigheden. De gevolgen van zo’n angstreactie kunnen flink uiteenlopen, van slecht slapen en veel piekeren tot het ervaren van een hoge spierspanning en hartkloppingen. Angst wordt veelal veroorzaak door een stressemmer die overloopt. Een medewerker zal zelden eenvoudig aangeven dat hij of zij angstig is. Dit wordt ervaren als falen

Piekeren

Piekeren komt vaak voor bij medewerkers wanneer ze zich zorgen maken over een bepaalde situatie. Medewerkers blijven maar doormalen en het gaat in cirkeltjes rond. Als het denken echter overmatig is kan het verlammend werken. Het denken wordt negatief en leidt nergens meer toe. De medewerker stagneert en denkt niet meer vooruit

Stemmingswisselingen

Het ene moment stapt de medewerker chagrijnig en geirriteerd rond, en het volgende moment doet hij weer normaal en is vrolijk. De crux zit ‘m in het feit dat de wisseling snel gaat en dat er niet een direct aanwijsbare oorzaak ervoor kunt vinden. De stemmingswisseling kan getriggerd worden door hormonen, voeding, slaapritme en door depressieve klachten (de ‘winterdip’ is een goed voorbeeld). Een medewerker die veel last heeft van stemmingswisselingen, heeft vaak teveel stress

Te veel eten

Medewerkers die veel stress ervaren kunnen opeens veel meer gaan eten. Een plotselinge toename in gewicht als gevolg hebbend. Het is nogal confronterend en lastig om een medewerker aan te spreken op een gewichtstoename natuurlijk, maar de oorzaak is vaak stress. Door het het eten van suikerhoudend voedsel wordt het gelukshormoon endorfine in de hersenen aangemaakt. Zoete voeding helpt dus bij het verbeteren van het humeur. Toch is dit vaak slechts een tijdelijk genot, de klapt komt dubbel terug

Te weinig eten

Stress kan er ook voor zorgen dat een medewerker te weinig eet. De eetlust is dan weg en een medewerker kan niet meer genieten van de smaak van voedsel. Hierdoor krijgt men uiteraard te weinig voedingstoffen binnen en wordt een medewerker vanzelf vatbaarder voor ziektes. De adrenaline in het lijf zorgt voor een doorlopend hoge bloedsuikerspiegel waardoor een medewerker geen zin meer hebt in eten. Afvallen door een teveel aan stress komt dan ook vaak voor.

Meer roken

Als je merkt dat een medewerker meer gaat roken kan dat een aanwijzing van stress zijn. Door stress wordt het hormoon cortisol aangemaakt waardoor nicotine mogelijk minder effect heeft. Om door roken hetzelfde effect te verkrijgen is dan meer nicotine nodig. Minder gaan roken kan ook stress veroorzaken. Het lijf is immers gewend aan een bepaalde hoeveelheid nicotine. Na het roken ervaart de medewerker even kort minder stress, maar doordat het effect snel weer weg is en er een lichte ontwenning optreedt wordt er juist weer meer stress ervaren.

Meer alcohol drinken

De relatie tussen alcohol en stress is niet gemakkelijk direct aan te tonen. Mensen die gestresst zijn ervaren door het nuttigen van een glas alcohol een vermindering van de stress. Alcohol kan cortisol in het lijf verminderen, maar andersom laat het de spanning in het lijf juist langer voortduren. Daarnaast kan stress ook het plezierige gevoel van alcohol te niet doen. Een toegenomen alcoholgebruik bij medewerkers is bijzonder lastig te herkennen. De verhalen die een medewerker heeft over het weekend kan een aanleiding zijn om een verhoogd stressniveau te constateren.

Veel koffie halen

Van koffie wordt een mens alerter en waakzamer. Als een medewerker meer koffie gaat drinken en daardoor een teveel aan caffeïne binnenkrijgt werkt dit juist averechts. Je krijgt dan problemen met je concentratie en kan gevolgen hebben voor je geheugen. Door een overmaat aan caffeïne staat het lijf in een aanhoudende toestand van alertheid en aanhoudende stress.

Te veel verschillende dingen tegelijk doen

Dit is een signaal waarbij je zo actief bent en zoveel tegelijk probeert te doen dat je eigenlijk niets meer helemaal kunt afronden. Aan de ene kant blijf je nadenken over alles en aan de andere kant doe je alles een beetje. Je flipt van de ene activiteit naar de andere zonder een taak af te ronden of tot een concreet resultaat te komen.

Niet kunnen genieten of ontspannen

Kun je nergens meer echt van genieten, of lukt het niet meer om je goed te ontspannen? Als je stress ervaart produceert je lijf adrenaline, wat ervoor zorgt dat je alerter bent en een hoger energieniveau hebt. Bij voortdurende stress blijft het adrenalineniveau in je lijf hoog, waardoor ontspannen en genieten van de dingen die je doet veel lastiger worden of in het geheel niet meer lukt.

Meer klagen en verwijten, cynisme en verbittering

Wanneer jij of jouw omgeving merkt bij een medewerker merkt dat de medewerker meer is gaan klagen en verwijten maken, dat hij/zij cynischer wordt of verbitterder, dan kan stress hiervan een oorzaak zijn. Als je hier niet iets aan doet bestaat het risico op het ontstaan van conflicten.

Sneller ongelukjes hebben en fouten maken

Wanneer een medewerker gestresst raakt, is vooral de aandacht ongericht. Er is geen controle meer over je lijf en ledematen, althans zo lijkt het. De medewerker heeft zijn hoofd er niet bij. Dit gebeurt naarmate de stress vordert steeds vaker.

Ontevreden over prestaties

Ontevredenheid over de prestaties heeft te maken met de verwachtingen die een medewerker daarover heeft. Is een medewerker gewend om op een hoger niveau te presteren en verwacht hij/zij dat niveau altijd te behalen? Gedrevenheid kent helaas ook veel sress. Het gevoel van ontevredenheid kan gaan overheersen. Een medewerker heeft hoge verwachtingen van zichzelf, wat veel stress kan veroorzaken wanneer hij/zij die doelen niet helemaal haalt.

Gezondheidsklachten

Stress kan zich uiten in verschillende gezondheidsklachten. Als een medewerker steeds meer lichamelijk klachten heeft, kan het zijn dat hij te veel stress ervaart. Is hij continu moe? Komt hij bijvoorbeeld al moe naar zijn werk? Ervaart hij andere gezondheidsklachten als rugpijn, buikpijn of hoofpijn? Of vind je dat hij steeds meer vage klachten heeft? Negeer zulke klachten niet. Uiteindelijk zal hij zich steeds vaker ziek melden en kun je een langdurig verzuim niet meer voorkomen.

Sommigen die voorheen een gezonde levensstijl hadden, nemen door stress ineens slechtere leefgewoontes over. Valt het je op dat de medewerker ongezonder eet? Is hij moe door weinig nachttrust? Is hij begonnen met roken of rookt hij meer dan anders? Dit zijn voor leidinggevenden ook belangrijke signalen om in de gaten te houden.

Hoofdpijn/ Migraine

Hoofdpijn kan velerlei oorzaken hebben en is op zichzelf niet een directe aanleiding om te vrezen voor teveel stress of overspannenheid. Wel kan hoofdpijn een medeweker dusdanig veel last bezorgen dat het verlammend werkt, denk maar eens aan iemand die door de migraine dagenlang niet kan functioneren.

Misselijkheid

Een goede indicatie van stress is misselijk zijn. Als een medewerker voor een grote prestatie staat, bijvoorbeeld door te gaan presenteren voor een grote groep mensen, is het voor de meesten vrij normaal om je licht misselijk te voelen. Meestal staat eten en drinken tegen, en gaat de misselijkheid gepaard met een aantal van de andere klachten. Houd een medewerker ook eens in de kantine in de gaten.

Oorsuizen (Tinnitus)

Voor mensen die het niet hebben of herkennen lijkt het haast onwerkelijk: oorsuizen. Oorsuizen ontstaat vaak door stress en is bijzonder hinderlijk voor medewerkers die er last van hebben. Een zeer belangrijk symptoom van tinnitus is dat men een geluid hoort dat van binnenuit komt en dus niet van buitenaf. De omgeving neemt dit geluid dus ook niet waar. Er worden meerdere soorten geluid gehoord: Ruisen, fluiten, piepen, etc. Lees hier meer: Tinnitus.

Medewerkers met tinnitus verzuimen veel meer. De mate van tinnitus hangt vaak samen met de hoeveelheid stress die een medewerker ervaart

Pijnlijke / stijve spieren

Bij lichamelijke moeheid wordt de voorraad energie die normaal gesproken in spieren zit gebruikt om energie te leveren. Bij pijnlijke spieren en gewrichten is deze voorraad leeg, of verkeerd gebruikt. Afvalstoffen blijven over doordat vocht afdrijft en gewrichten worden pijnlijk. Het gevolg is vaak dat een medewerker anders gaat bewegen waardoor juist andere spieren weer meer belast (en uitgeput) raken.

Duizelingen

Een klacht die vaker voorkomt maar niet altijd wordt verbonden met stress of burnout is duizelig zijn. Als je snel opstaat is iedereen wel eens duizelig, maar door stress kan dit ook op momenten voorkomen waarop er in eerste instantie geen aanleiding voor lijkt te zijn. De stress kan dan ook weer verhoogd worden wanneer dit voorkomt bij activiteiten als autorijden.

Vermoeidheid

Vermoeidheid is één van de meest voorkomende klachten bij mensen die veel stress ervaren. Doordat een medewerker maar doorgaat in oude patronen,  rust het lijf niet meer uit en zal een medewerker (zeer zware) vermoeidheid ervaren. De ledematen wegen als lood, en een medewerker kan zich er nauwelijks toe zetten om iets te doen. Het vereist een grote inspanning van spier- en wilskracht om de dagelijkse activiteiten uit te voeren.

Uitputting

Dit is de ultieme vermoeidheid. Wanneer een medewerker dit ervaart, is hij/ zij ondanks de vermoeidheid zo lang en zo hard doorgegaan dat hij/zij echt alle energie uit het lichaam onttrokken heeft. Het lijf geen gelegenheid gegeven om te herstellen en is op weg alle aanwezige reserves te gaan op gebruiken.

Spijsverteringsklachten/ buikpijn

Bij acute stress krijgt het spijsverteringsstelsel weinig energie, doordat het lichaam in deze situatie je energie naar de spieren, de bloedsomloop en de energiebevoorrading stuurt. Het eten van voedsel kan dan wel even wachten tot je weer op een veilige plaats bent. Een medewerker die veel last heeft van zijn maag, kan zeer goed last hebben van teveel stress.

Hartklachten en hartkloppingen

Stress kan er voor zorgen dat een werknemer hartklachten krijgt. Neem deze klachten altijd serieus en verwijs een werknemer altijd naar een arts. Het hoeft niet te betekenen dat er direct iets vreselijks aan de hand is, maar het zekere voor het onzekere is hier van belang.

Stress herkennen bij werknemers: wat je kunt doen:

Hoe kun je omgaan met stress binnen je organisatie? De stresssignalen herkennen bij medewerkers is stap 1. En vervolgens? Wat kun je doen als je de bovengenoemde stresssignalen herkent bij een medewerker?

In gesprek gaan

Misschien vind de medewerker dat het allemaal wel meevalt en denkt hij dat hij het allemaal wel aankan. Hij wil zich niet zwak opstellen en zal misschien niet snel toegeven dat de druk teveel is. Ga daarom een open gesprek aan en probeer een ontspannen sfeer te creëren. Je zou het gesprek bijvoorbeeld buiten – even los van de werkomgeving – kunnen voeren. Geef tijdens het gesprek aan wat jou de laatste tijd is opgevallen. Laat merken dat je echt in het welzijn van je medewerkers bent geïnteresseerd.

Zowel voor de organisatie als voor de medewerker zelf is het van belang dat hij fit is. Geef aan dat hij het altijd bij jou kan aangeven als hij ergens moeite mee heeft op het werk. Geef ook aan dat hulp vragen of erkennen dat het werk op een bepaald moment teveel is, geen zwakte is. Vraag of hij op dit moment ergens ondersteuning bij nodig heeft of graag iets ziet veranderen op de werkvloer.

Maak stressbestrijding een vast onderdeel bij werkbesprekingen

Naast persoonlijke gesprekken met je medewerkers te voeren, kun je stress op de werkvloer ook bespreekbaar maken tijdens algemene werkbesprekingen. Als er regelmatig over stressbestrijding wordt gesproken, raken medewerkers eraan gewend om erover te praten. Ze merken dat je stressbestrijding serieus neemt en er graag alles aan wilt doen om je medewerkers energiek en vitaal te houden, zodat ze met plezier naar hun werk gaan. De drempel om over klachten die door stress worden veroorzaakt, te praten, zal dan minder hoog zijn.

Deze aanpak vraagt om veel veiligheid om zich te uiten als medewerker.

Gerelateerde informatie

In onze kennisbank vind je honderden artikelen die je verder helpen. Heb je deze artikelen al gelezen:

• Time management op de werkvloer, help werknemers hun tijd beter gebruiken
• Interne mobiliteit en de gevolgen voor stress, werkplezier en duurzame inzetbaarheid
• Conflicten op de werkvloer effectief oplossen