De kracht van gedachten bij stress en burn-out (inclusief podcast)

Je gedachten spelen een belangrijke rol in het ontstaan, herstellen en voorkomen van een burn-out. Je kunt stress bij jezelf creëren zonder dat je het doorhebt. Zo kun je jezelf overtuigen dat de wereld een onveilige plek is. Je kunt denken dat niemand te vertrouwen is en dat je constant alert moet zijn omdat anderen je onderuit willen halen. Of misschien vind je jezelf nooit goed genoeg. Je denkt dat je je eigen gebreken moet compenseren door heel hard te werken. Hoe ontstaan zulke negatieve gedachtenpatronen? En hoe kun je ze doorbreken?

Het is bekend dat je meer risico loopt burn-out te raken als je bijvoorbeeld perfectionistisch bent, als je moeite hebt om grenzen te stellen of als je onzeker bent en bang bent om te falen. Is dit een eigenschap die je hebt of is het gedrag dat je kunt veranderen? Het is makkelijk om te zeggen: “Ik ben nu eenmaal zo.” Daarmee zeg je eigenlijk dat je niet kunt veranderen en er mee moet leren leven. Maar je bent niet zo. Je gedraag je zo. En je kunt veranderen door je manier van denken te veranderen. Een perfectionist of iemand met faalangst heeft een bepaald gedachtenpatroon waar je invloed op kan hebben.

Hoe ontstaan negatieve gedachtenpatronen?

We hebben verschillende hersengolven: alfa, beta en teta. In de eerste zeven jaar van ons leven hebben we de “tetastaat” en ben je heel ontvankelijk voor suggesties. Je neemt alles in je op en je karakter wordt gevormd. Alles wat je meemaakt, neem je in je op en neem je voor waar aan. In deze eerste levensjaren ontstaan de meeste gedachtenpatronen. Als je dan vaak hoort: “Je kan het toch niet” of “Je bent daar niet voor in de wieg gelegd” – dan wordt dat voor jou een waarheid. In de rest van je leven krijg je bevestiging van je eigen overtuigingen waardoor ze diepgeworteld raken.

Je krijgt wat je gelooft

Wanneer je ouders vroeger tegen je zeiden dat een zeven niet genoeg was, dan ben je nu waarschijnlijk nog steeds perfectionistisch. Vervolgens krijg je het effect van een selffulfilling prophecy die telkens uitkomt. Je zult altijd gelijk krijgen in dat wat je gelooft. Je creëert je eigen werkelijkheid. Als jij bijvoorbeeld gelooft dat het altijd tegenzit, dan zit ook daadwerkelijk alles altijd tegen. Maar als je daarentegen gelooft dat je altijd mazzel hebt, heb je ook altijd mazzel. Want als jij gelooft dat je de wind meehebt, dan zal een tegenslag niet geregistreerd worden als een tegenslag.

Eigen waarheden die veel stress veroorzaken

Een aantal voorbeelden van eigen waarheden die veel stress veroorzaken zijn:

Ik ben niet goed genoeg

Omdat er zowel op je werk als in privé veel van je verwacht wordt, kun je je gaan afvragen of je wel goed genoeg bent. Hoe kun je ooit aan al de verwachtingen voldoen? Je bent constant bang voor de mening van anderen en je denkt dat je jezelf kunt beschermen tegen afwijzing door naar perfectie te streven. Als je denkt dat je niet goed genoeg bent, kun je door de stress last krijgen van lichamelijke klachten. Bovendien loopt een perfectionist een hoger risico een depressie of angststoornissen te ontwikkelen en burn-out te raken.

Ik mag geen fouten maken

Deze overtuiging zullen velen hebben, omdat je van jongs af aan op school leert: hoe minder fouten je maakt, hoe meer je gewaardeerd wordt. Je kunt dus maar beter geen fouten maken. Deze gedachte wordt je aangeleerd in het schoolsysteem. De kans is dus groot dat je deze overtuiging deelt nadat je zo’n 16 jaar op school hebt gezeten. Maar je kunt alleen maar leren door fouten te maken. Het conflict dat je geen fouten mag maken, maar het tegelijkertijd onmogelijk is om nooit fouten te maken, veroorzaakt veel stress.

Ik word nooit meer beter

Als je momenteel een burn-out hebt, kun je met de negatieve gedachte rondlopen dat je nooit van je burn-out zult kunnen herstellen. Bij een flinke burn-out kan je situatie uitzichtloos lijken. Bovendien kan het herstel van een burn-out zeven maanden duren of zelfs twee jaar.

De herstelperiode duurt lang en daarom kun je al gauw de negatieve gedachte hebben dat je je nooit meer beter gaat voelen. Maar geloven in dat je beter kunt worden is heel belangrijk om stappen te kunnen nemen in de goede richting en een einddoel te hebben. Het is alsof je het licht aan het eind de tunnel niet ziet, maar er is licht. Als er een bocht in de tunnel zit, zie je het licht niet. Het kan dan spannend zijn om door te lopen, maar je komt er uiteindelijk uit.

Neem de verantwoordelijkheid over je gedachten

Alles wat in je hoofd zit is per definitie verleden en alles wat in je lijf zit is nu. Naar het verleden kijken heeft zin als je kijkt naar de koers die je hebt gevolgd, ziet waar het mis is gegaan en vervolgens vermijdt dezelfde fout te maken. Maar diep graven in het verleden kan je soms verdrietig maken en bovendien kun je het verleden niet veranderen. In plaats van in het verleden te graven, kun je je daarom beter op het heden richten door de gedachten die je nu hebt aan te pakken.

Besef dat je met je gedachten nu kunt creëren hoe je je morgen voelt. Is dat niet mooi? Als je verantwoordelijkheid neemt over je gedachten en hoe je je daarbij voelt, dan kun je ineens dingen veranderen. Maar hoe verander je nu je gedachten?

Nieuwe gedachten planten

Je kunt jouw negatieve gedachten vergelijken met een tuintje met onkruid. Je hebt geplant dat je niet goed genoeg bent, dat je geen fouten mag maken en dat je niet van je burn-out kunt herstellen. Deze plantjes ga je er een voor een uit trekken en je kiest nieuwe zaadjes die je wilt planten. Bij het planten heb je natuurlijk niet meteen de volgende dag een nieuw plantje. Het eerste proces begint onder de grond. Maar als je er aandacht aan blijft besteden, zal er uiteindelijk een nieuw plantje groeien en kun je de vruchten plukken.

Nieuwe gedachten die je wilt planten zijn:

• Ik ben goed zoals ik ben
• Ik hou van mezelf
• Ik kan herstellen van mijn burn-out

Deze nieuwe gedachten tegen jezelf zeggen, kan heel raar lijken. Iets wat je voor de eerste keer doet voelt altijd onnatuurlijk. Maar hoe meer je gaat oefenen, hoe normaler het voelt. Het is een kwestie van doen. Je kunt nieuw gedrag aanleren. Je gaat een nieuwe bedrading in je hoofd aanleggen. Er zullen in het begin zeker nog af en toe oude overtuigingen omhoog komen. Maar je kunt ervoor kiezen om die niet te geloven. Herken ze als negatieve gedachten en weerleg ze met je nieuwe overtuigingen.

Leveren jouw gedachten de resultaten op die je wilt?

Hou je jezelf dan niet voor de gek? Nee. Misschien hou je jezelf wel voor de gek door te geloven dat je iets niet kunt. Je houdt jezelf voor de gek door jezelf niet goed genoeg te vinden. Toch is het jouw waarheid als jij erin gelooft. De vraag is: Levert het jou de resultaten op die je wilt hebben? Of loop je vast? Je kunt er echt zelf voor kiezen wat je denkt. Het hangt ervan af welke gedachten je bij jezelf plant. Denk je bijvoorbeeld voor een examen of voor een intensieve training: Wat nu als ik het niet haal? Of denk je: Wat nu als ik het wel haal? De keuze is aan jou.

Stappenplan naar nieuwe gedachten

• De eerste stap is erkennen dat jouw waarheid niet de waarheid is. Jouw overtuiging is slechts een overtuiging. Je kiest ervoor te geloven dat je jezelf niet goed genoeg vindt. Deze gedachte is aangeleerd. Als je je dat realiseert, besef je dat je die gedachte kunt je afleren.
• Durf jezelf vervolgens ongelijk te geven over de overtuigingen die je momenteel hebt. Misschien heb je niet gelijk. Misschien is het wel anders. Jezelf ongelijk geven, biedt ruimte om te veranderen. En in die ruimte kun je bewegen.
• En ten slotte is het een kwestie van vertrouwen hebben in het proces. Ook al zie je misschien niet direct resultaten. Vertrouw in het proces. Net als bij het zaaien van het plantje, zie je niet wat zich ondergronds afspeelt, maar uiteindelijk steekt het eerste groene puntje uit de grond. Wil jij iets anders? Wil je je anders voelen? Plant dan die nieuwe gedachten. Ook al voelt het in het begin raar. Je zult zien dat je door te oefenen en te oefenen, je jezelf nieuwe gedachten eigen maakt.

Negatieve gedachten kunnen je slopen. Ze veroorzaken veel stress en je kunt uiteindelijk burn-out raken. Positieve gedachten daarentegen zullen je energie geven en je helpen je doelen te bereiken. Vind jij de kracht van je gedachten ook zo’n interessant onderwerp? Heb je last van diepgewortelde negatieve gedachten en lijkt het je erg moeilijk om anders te gaan denken?

Gerelateerde artikelen

In onze kennisbank vind je honderden artikelen die je verder helpen. Heb je deze artikelen al gelezen:

• Uitstelgedrag? De oorzaak en 7 praktische tips om meer gedaan te krijgen
• Machteloosheid bij stress en burn-out
• Geloof in jezelf: een gezonde kijk op jezelf