Als HR-professional of directielid krijg je dagelijks te maken met de gevolgen van ziekteverzuim. Dit groeiende probleem heeft een grote impact op jouw organisatie. In dit artikel gaan we in op de oorzaken, gevolgen, preventieve maatregelen en de verantwoordelijkheid binnen jouw organisatie.

Ziekteverzuim: Feiten en cijfers

Volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) lag het ziekteverzuimpercentage in het eerste kwartaal van 2024 op 5,5%, een daling ten opzichte van 5,7% in hetzelfde kwartaal van 2023. In het derde kwartaal van 2024 steeg het verzuimpercentage licht naar 4,9%, vergeleken met 4,8% in het derde kwartaal van 2023 [1].

Op sectorniveau blijft de gezondheids- en welzijnszorg de sector met het hoogste verzuimpercentage. In het vierde kwartaal van 2024 daalde het verzuim in deze sector licht naar 7,5%, ten opzichte van 7,7% in dezelfde periode van 2023. De horeca had in het eerste kwartaal van 2024 het laagste verzuimpercentage met 3,5% [2].

Psychosociale arbeidsbelasting (PSA), waaronder werkdruk, stress en burn-out, blijft een belangrijke oorzaak van ziekteverzuim. Uit de Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden (NEA) 2024 blijkt dat werkstress een significant risico vormt voor de gezondheid van werknemers [3]. Daarnaast is het verzuim door stressgerelateerde klachten in de periode juli 2023 tot en met juni 2024 met 8% gestegen ten opzichte van het jaar daarvoor.

De kosten van ziekteverzuim blijven aanzienlijk. In 2024 heeft de toename van het ziekteverzuim Nederland naar schatting ruim 1 miljard euro extra gekost [4].

Wat is verzuim?

Verzuim betekent dat iemand niet aanwezig is op werk, terwijl dat wel verwacht wordt. In de meeste gevallen gaat het over ziekteverzuim: iemand meldt zich ziek en kan daardoor tijdelijk niet werken.

Er bestaan verschillende soorten verzuim, zoals grijs verzuim, zwart verzuim en wit verzuim. Grijs verzuim is wanneer de werknemer zich ziekmeldt op grond van reële klachten, maar het twijfelachtig is of hij echt niet kan werken. Zwart verzuim is wanneer de werknemer zich ziekmeldt zonder ziek te zijn. Wit verzuim is wanneer de werknemer afwezig is, omdat hij daadwerkelijk ziek is en niet kan werken.

Met een goed verzuimbeleid kun je verzuim voorkomen en verminderen. Een effectief verzuimbeleid helpt niet alleen om de kosten te beheersen, maar zorgt er ook voor dat werknemers zich gesteund voelen en sneller kunnen herstellen.

Soorten ziekteverzuim

Het is belangrijk om een duidelijk beeld te hebben van het verzuim in jouw organisatie en het verzuim nauwkeurig te categoriseren en te analyseren:

• Kort frequent verzuim: medewerkers melden zich voor korte periodes ziek, bijvoorbeeld vanwege lichte klachten of motivatieproblemen.
• Langdurig verzuim: verzuim dat langer duurt dan zes weken. Medewerker heeft ernstige fysieke of mentale klachten.
• Psychosociale arbeidsbelasting (PSA): veroorzaakt door werkdruk, stress, burn-out, pesten en conflicten. PSA is in toenemende mate verantwoordelijk voor langdurige uitval.
• Zwart verzuim: een werknemer meldt zich ziek zonder daadwerkelijk ziek te zijn.
• Grijs verzuim: een werknemer meldt zich ziek en heeft reële klachten, maar het is niet zeker of hij of zij echt niet kan werken.
• Arbeidsconflict: een meningsverschil met de werkgever kan leiden tot ziekteverzuim. Werknemers melden zich soms ziek als gevolg van een conflict. Het is belangrijk om een gesprek aan te gaan om het conflict op te lossen, eventueel met behulp van een bemiddelaar.

Dieperliggende oorzaken van ziekteverzuim

Je krijgt niet zomaar met ziekteverzuim in je bedrijf te maken. Er ontstaat meer verzuim als er sprake is van hoge werkdruk, stress, burn-out, slechte werk-privébalans en een ongezonde bedrijfscultuur.

Ongezonde bedrijfscultuur

Uit onderzoek blijkt dat ziekteverzuim meer voorkomt in een negatieve bedrijfscultuur, waarin medewerkers geen ruimte hebben om problemen bespreekbaar te maken. Daarom speelt cultuurverandering een essentiële rol. In een cultuur waar ruimte is voor eerlijkheid, steun en gezonde werkdruk, melden mensen zich minder snel ziek en keren ze sneller terug.

Onduidelijk verzuimbeleid

Wanneer er geen duidelijk verzuimbeleid of verzuimprotocol is, kun je moeilijk vroegtijdig signalen oppikken en effectief met verzuim omgaan. Daarnaast is het belangrijk dat medewerkers zich betrokken voelen bij de organisatie en actief meewerken aan hun re-integratie.

Gevolgen van ziekteverzuim voor jouw organisatie

De gevolgen van ziekteverzuim zijn aanzienlijk en raken alle lagen binnen jouw bedrijf:

• Hoge kosten: Gemiddeld kost ziekteverzuim organisaties zo’n €250 per medewerker per verzuimdag. Op jaarbasis kan dit bedrag oplopen tot duizenden euro’s per medewerker. De verzuimduur is hierbij een belangrijke factor die de kosten van ziekteverzuim beïnvloedt.
• Lagere productiviteit: De werkdruk voor collega’s neemt toe, waardoor de productiviteit afneemt en het risico groter is dat meer medewerkers uitvallen.
• Minder tevredenheid en loyaliteit: Frequent ziekteverzuim tast de werksfeer aan en leidt tot verhoogd verloop.

Wet- en regelgeving

De Wet verbetering poortwachter [5] is een Nederlandse wet om langdurig ziekteverzuim te beperken. Deze wet verplicht werkgevers om een verzuimbeleid te hebben en om zieke werknemers te begeleiden bij hun herstel. Daarnaast stelt de wet regels voor de loondoorbetaling bij ziekte en verplicht werkgevers om de arbodienst in te schakelen.

Zowel werkgevers als werknemers moeten op de hoogte zijn van deze wetgeving en hun rechten en plichten kennen. Op die manier kunnen werkgevers en werknemers samen werken aan een effectief herstel en een snelle terugkeer naar de werkvloer.

Werkgevers hebben ook een wettelijke verplichting om een veilige werkomgeving te creëren. Ze zijn verplicht een vertrouwenspersoon aan te stellen en een risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E) uit te voeren.

Verzuimkosten

Verzuim brengt aanzienlijke kosten met zich mee voor werkgevers. Niet alleen moet het loon van de zieke werknemer worden doorbetaald, maar er zijn ook kosten voor vervanging en productieverlies. Bovendien heeft verzuim soms een negatieve impact op de moraal en productiviteit van de overige werknemers.

Het is daarom belangrijk dat werkgevers een goed verzuimbeleid hebben en dat ze samenwerken met hun werknemers om verzuim te voorkomen en te verminderen. Neem daarom preventieve maatregelen en zorg voor open communicatie om de verzuimkosten te beperken.

Verantwoordelijkheid binnen de organisatie

Iedereen binnen jouw organisatie draagt verantwoordelijkheid, maar de rol van HR en leidinggevenden is essentieel:

• HR-afdeling: Ontwikkelt en implementeert een effectief verzuimbeleid en verzuimprotocol. HR zorgt ook voor adequate training en ondersteuning aan leidinggevenden.
• Leidinggevenden: Hebben dagelijks contact met medewerkers en kunnen vroegtijdige signalen herkennen door regelmatig ze in gesprek te gaan.

Verzuimpercentage berekenen

Je kunt alleen een verzuimpercentage berekenen met een nauwkeurige registratie van de verzuimdata. Het verzuimpercentage geeft je inzicht in de omvang en ernst van het probleem binnen jouw organisatie:

Verzuimpercentage = (Totaal aantal ziektedagen / Totaal aantal beschikbare werkdagen) x 100%

Effectieve aanpak: Verzuimbeleid en verzuimprotocol

Je organisatie profiteert van een helder en transparant verzuimbeleid. In het verzuimbeleid staat hoe je organisatie omgaat met verzuim. Belangrijke onderdelen hiervan zijn:

• Richtlijnen voor ziek melden en terugkeer naar werk.
• Frequent verzuimgesprek bij terugkerende meldingen.
• Begeleidingstraject en re-integratieplan bij langdurig verzuim.

Afspraken maken

In het verzuimbeleid maak je duidelijke afspraken met je werknemer over ziekmelding, verzuimbegeleiding, werkhervatting en re-integratie. Als werkgever maak je ook afspraken met de bedrijfsarts en andere deskundigen om je werknemers te ondersteunen in hun herstel.

Een goed beleid en goede afspraken maken helpt je om verzuim te voorkomen en te verminderen. Betrek je werknemers bij de afspraken en laat ze weten wat er van ze verwacht wordt. Door regelmatig overleg en duidelijke communicatie voorkom je misverstanden en voelt de werknemer zich gesteund in zijn herstelproces.

Ziekmelding

Je moet een aantal stappen doorlopen bij een ziekmelding. Allereerst moet je de verzuimmelding doorgeven aan de bedrijfsarts. De bedrijfsarts bepaalt of het verzuim wel of niet door een ziekte verklaard wordt. Wanneer een medewerker verzuimt vanwege ziekte, moet de werkgever minimaal 70% van het loon doorbetalen voor een periode van twee jaar.

Vervolgens moet je de zieke medewerker ondersteunen bij zijn herstel en een re-integratieplan opstellen. Dit plan stel je op in overleg met de werknemer en de bedrijfsarts. Je evalueert dit plan regelmatig en kunt het eventueel aanpassen.

Risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E)

Een Risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E) is onderdeel van het verzuimbeleid. Het is een inventarisatie van de risico’s op de werkplek en een evaluatie van de maatregelen die genomen worden om deze risico’s te verminderen.

De RI&E wordt uitgevoerd door de arbodienst en moet worden herzien als er veranderingen optreden op de werkplek. Door potentiële risico’s tijdig te herkennen en aan te pakken, kun je een veilige en gezonde werkomgeving creëren.

Re-integratie

Re-integratie is onderdeel van het verzuimbeleid. Het doel van re-integratie is om de zieke werknemer zo snel mogelijk weer aan het werk te krijgen. Dit bereik je door een goed re-integratieplan op te stellen en door de werknemer te begeleiden bij zijn herstel.

De bedrijfsarts speelt een belangrijke rol bij de re-integratie en geeft advies over wat de zieke medewerker wel en niet kan. Een medewerker kan succesvol terugkeren naar de werkvloer dankzij een gestructureerde aanpak en goede begeleiding.

Belang van cultuurverandering

De cultuur binnen een organisatie heeft een grote invloed heeft op het gedrag, de motivatie en het welzijn van medewerkers. Cultuurverandering is noodzakelijk om ziekteverzuim aan te pakken:

• Creëer een open bedrijfscultuur waarin medewerkers problemen rondom werkdruk, stress en burn-out vroegtijdig durven aan te kaarten. Geef ook handvatten om stres- en burn-outklachten te herkennen en aan te pakken.
• Investeer in amplitie: het versterken van welzijn, motivatie en groei van medewerkers. Help je medewerker groeien in hun loopbaan en vier successen samen.
• Verbeter actief de werk-privébalans met flexibele werkopties en thuiswerkbeleid en door te zorgen voor voldoende rust- en hersteltijd.

Cruciale rol van leidinggevenden

Leidinggevenden spelen een sleutelrol om stress op tijd te herkennen en ziekteverzuim te voorkomen:

• Herken vroegtijdig signalen zoals vermoeidheid, concentratieproblemen en frustratie.
• Maak werkdruk en welzijn bespreekbaar in regelmatige 1-op-1 gesprekken.
• Ondersteun medewerkers proactief in het vinden van oplossingen en eventueel professionele hulp.

Preventieve maatregelen om verzuim te verlagen

Voorkomen is beter dan genezen. Dit zijn enkele preventieve maatregelen om ziekte en ongevallen te voorkomen:

• Bied een gerichte training stressmanagement aan.
• Pak werkstress aan.
• Implementeer vitaliteitsprogramma’s en gezondheidsinitiatieven.
• Zorg voor heldere communicatie en ondersteuning vanuit HR en directie.

Verzuimrapportage

Een verzuimrapportage is een overzicht of rapport waarin je gegevens over het ziekteverzuim verzamelt, analyseert en presenteert. Zo’n rapport helpt je om inzicht te krijgen in het aantal ziekmeldingen, de duur van de afwezigheid en de oorzaken van het verzuim.

Deze gegevens helpen je om trends en patronen te herkennen en om doelgerichte maatregelen te nemen om verzuim te voorkomen en te verminderen. Stel daarom regelmatig een verzuimrapportage op en bepreek deze met de werknemers en de leidinggevenden.

Direct aan de slag: Praktische stappen voor HR en directie

• Hou regelmatig anonieme enquêtes om werkdruk en stress vroegtijdig te signaleren.
• Maak ziekteverzuim bespreekbaar.
• Monitor en evalueer het verzuimbeleid regelmatig en pas aan waar nodig.

Door proactief en structureel met ziekteverzuim aan de slag te gaan, zorg je voor gezondere medewerkers, een beter presterende organisatie en uiteindelijk lagere kosten. Maak ziekteverzuimpreventie daarom een prioriteit in jouw organisatie.

Conclusie: Hoe kun je ziekteverzuim effectief aanpakken?

Ziekteverzuim effectief aanpakken vraagt meer dan regels en cijfers. Het begint bij oprechte aandacht voor mensen. Investeer daarom in een gezonde werkcultuur, open communicatie en preventieve ondersteuning. Je kunt een omgeving creëren waarin medewerkers zich gezien, gewaardeerd en vitaal voelen. Daar ligt de sleutel tot duurzame inzetbaarheid en minder verzuim.

Veelgestelde vragen

Referenties

1. Azwinfo.nl – AZW Kwartaalupdate Q4 2024: lichte daling ziekteverzuim zorg en welzijn – Gevonden op 18/06/2025
   Link naar de pagina op azwinfo.nl
2. Cbs.nl – Daling ziekteverzuim zet door in eerste kwartaal 2024 – Gevonden op 18/06/2025
   Link naar de pagina op cbs.nl
3. Cbs.nl – NEA 2024 Resultaten in vogelvlucht – Gevonden op 18/06/2025
   Link naar de pagina op cbs.nl
4. Hrpraktijk.nl – Werkend Nederland heeft in 2024 gemiddeld een dag meer verzuimd – Gevonden op 18/06/2025
   Link naar de pagina op hrpraktijk.nl
5. Arboportaal.nl – Wat staat in de Wet verbetering poortwachter? – Gevonden op 18/06/2025
   Link naar de pagina op arboportaal.nl