Burn-out in de (gezondheids)zorg – Hoe ontstaat het? Wat kun je eraan doen?

Burn-out in de zorg: Uit verschillende onderzoeken komt naar voren dat mensen die werken in de zorg een verhoogde kans hebben op het ontwikkelen van een burn-out. Voor veel mensen zal dit logisch klinken. Het helpen van mensen die hulp nodig hebben vraagt immers energie. Maar er zijn ook andere redenen aan te wijzen die mee spelen bij het ontstaan van een burn-out in deze sector.

In dit artikel wil ik jullie laten zien welke dat kunnen zijn: Ben je verpleegkundige, verzorgende IG, verzorgende, arts, specialist, maatschappelijk werker, jongerenwerker, sociaal werker, psychiater, verpleegkundig specialist, psycholoog, pedagoog, orthopedagoog, activiteitenbegeleider, psychomotorisch therapeut, fysiotherapeut en ik ben er nog veel vergeten, en merk je bij jezelf symptomen die passen bij een burn-out? Misschien herken je één of een paar van onderstaande fenomenen en kun je de regie terugpakken om zo een burn-out te voorkomen, of uit een burn-out te komen.

Hieronder omschrijf ik een aantal veel voorkomende gebeurtenissen die leiden tot extra verzuim in de zorg. Ik zie dagelijks de gevolgen van deze factoren. Het heeft in het verleden geleid tot mijn eigen burn-out

Burn-out in de zorg

Ziektevervanging

Voorbeeld: Je werkt in een team in een ziekenhuis met een hoge werkdruk en je weet dat er weinig invallers te krijgen zijn. Je voelt je al maanden moe, prikkelbaar en minder geconcentreerd.  je gaat over je grenzen heen, maar je kunt nog lopen en je werk doen. Als jij je ziek meldt dan moeten je collega’s waarschijnlijk harder werken.

Gisteren meldde zich ook een collega ziek en je weet nog wat je allemaal om je heen hoorde: Er is bijna geen vervanging te krijgen, wat een aanstelster, ik ben al drie jaar niet ziek geweest, ze laat ons er mooi mee zitten. Hoe groot is de kans dat jij je grens aangeeft denk je?

Eigen verleden

In b.v. de psychiatrie of jeugdgezondheidszorg werken veel mensen die zelf veel meegemaakt hebben in hun jeugd. Bijvoorbeeld: Je bent altijd gepest en hebt een laag zelfbeeld. Je wilt alles goed doen, bang voor kritiek. Of je durft geen nee te zeggen tegen een extra dienst, je wilt geen fouten maken. Je bent de hele dag eigenlijk jezelf aan het forceren. Jezelf ziek melden, dat doe je zeker niet!

Ziekterol

Hoe kom je zelf in de rol van ziek zijn als je altijd voor zieke mensen klaar moet staan? Als je in de ziekterol zit en je hoort jezelf zeggen: Ik ben zo moe, ik ben zo verdrietig, ik heb een paniekaanval, dan hoor je gelijktijdig het commentaar van collega’s in je hoofd wat er gehoord wordt op verpleegposten over klagende collega’s: wat stelt die vrouw zich aan, wat is dat voor zeur, ik word gek van dat gehuil etc. Dit proces speelt mee bij het zo moeilijk in de ziekterol komen. Je hoort jezelf teveel praten.

Jezelf forceren

Je kunt pas een ander helpen als jezelf geen problemen hebt. Als je wel problemen hebt, dan moet je dus wel doen alsof je geen probleem hebt. Je kunt niet tegen een patiënt of cliënt zeggen, ik huil nu even hoor, of ik doe vandaag even wat minder aardig. Je forceert jezelf dus en weet eigenlijk niet hoe je jezelf nu eigenlijk voelt. Het is een tweede natuur geworden om je eigen gevoel te vergeten.

Bureaucratie

Je bent in de gezondheidszorg gaan werken omdat je mensen wilt helpen. Als je goed was in kantoorwerk was je wel in de administratie gaan werken. Maar inmiddels moet je zowel goed mensen kunnen helpen als een hele goed, snelle secretaresse. De tijd die je hebt om je rapporten te schrijven, je ontslagbrief, een rapportage, een opnamegesprek uit te werken wordt steeds krapper.

Je voelt frustratie, want je wilt mensen helpen. Daarbij komt dat je helemaal niet lang achter een bureau kunt zitten, daarom wilde je in een ziekenhuis of in de psychiatrie werken. Je moet dingen doen, waar je niet goed in bent en je dus erg veel energie kosten. Een burn-out ligt zo op de loer.

Werkdruk

Je voelt steeds meer dat het eigenlijk niet om de mensen gaat, maar om de cijfertjes. Je merkt ook dat je steeds meer moet doen, met minder mensen. Dit terwijl de mensen die je moet helpen in verhouding zieker worden. Maar je kunt niet staken, je wilt er zijn voor die mensen.

Je gaat daarbij zo gemakkelijk over je eigen grenzen, want die grenzen verschuiven zo geleidelijk, dat je past merkt dat je burn-out bent op het moment dat het gewoon niet meer lukt om in de auto te stappen en naar je werk te gaan. Want je slaapt de laatste tijd zo slecht, omdat je steeds het gevoel hebt dingen vergeten te zijn. Je schrikt steeds zwetend wakker.

Gebrek aan autonomie

Heb je geen autonomie in je werk, dan is de kans op een burn-out groter. Hoeveel autonomie heb je als psychiater op een opname-afdeling of als arts of verpleegkundige op een spoedeisende hulp of elke willekeurige afdeling? Iedereen die dit werk doet weet dat dit weinig tot niets is. De mensen moeten geholpen worden.

Zijn alle bedden vol, maar iemand moet verplicht worden opgenomen, dan regel je maar een ander bed. Een opname om 15.30, terwijl je om 15.15 vrij bent en je collega van de late dienst meldt zich ziek, dan is het normaal dat je doorgaat. Dan ga je niet naar huis omdat je zo nodig autonoom wilt zijn. Nee, je doet de opname en gaat weer over je grens.

Agressie en mondige cliënten

Cliënten worden steeds agressiever en mondiger, lees veelzijdiger. Wanneer het de cliënten niet zijn, dan is het de familie wel. Deze mensen worden niet te woord gestaan door de mensen van de ziektekostenverzekeraar of door een manager. Die agressie en veeleisendheid komt terecht bij de mensen op de werkvloer.

Je bent in de gezondheidszorg gaan werken om mensen te helpen. Als dat niet lukt zoals je zou willen door een hoge werkdruk of gebrek aan faciliteiten doet dat wat met je. Als hier bovenop nog een veeleisend familielid komt dat extra’s gaat eisen, vergroot dat de werkdruk enorm. Wat doet dat bij je als mens? Het zorgt ervoor dat je opbrand, als je niet oppast.

Veranderingen

Als de werkdruk heel hoog is, dan kun je op een gegeven moment het woord ‘implementatie’ niet meer horen. Want dat kost immers tijd en energie en dat zijn net de dingen die je niet echt voorradig hebt. Juist de zorg heeft het woord ‘implementatie’ als heilig verklaard. Als de druk zo hoog is dat je blij bent dat je simpelweg je werk kunt doen op een vrij normale manier, is elke verandering (hoe goed ze ook zouden zijn) niet te doen.

Wissende diensten

Je weet niet beter. In veel sectoren in de gezondheidszorg werk je nu eenmaal onregelmatig. Maar wat je ook weet is dat dit veel energie kost. Niet alleen het schakelen in je ritme, er spelen ook andere dingen mee: Je hebt bijvoorbeeld een gezin met kleine kinderen. Bovendien moppert je partner dat je de laatste tijd wel erg veel late diensten hebt.

Je weet ook dat je man het dan wel erg druk heeft rond etens- en bedtijd. Maar op het werk hebben ze juist gebrek aan mensen die late diensten willen draaien en je werkt nog maar net op deze afdeling. Je hebt een loyaliteitsconflict. Iets wat erg veel energie kost en druk geeft.

Gebrek aan intervisie

Tijdens het werk kun je erg ingrijpende gebeurtenissen meemaken. Je hebt de zorg over een slachtoffer van seksueel misbruik en de dader komt op bezoek. Of iemand scheld je uit voor van alles en nog wat, maar je moet wel door met je werk. Dat doet wat met een mens, daar moet je over praten, dat moet je niet mee naar huis nemen. Daar moet intervisie voor zijn of een goed gesprek met een collega, maar ook voor deze essentiële dingen is bijna geen tijd meer.

Top down en steeds meer zelf uitzoeken

Op manier van leidinggeven in de gezondheidszorg kenmerkt zich door het gevoel geven: jullie mogen ideeën aanleveren en de zorg helpen inrichten. Maar in de praktijk weet en voel je dat er maar een hele beperkte ruimte is voor eigen inbreng. Daarnaast lijkt de tendens dat managers steeds een grotere span of control krijgen, wat zijn consequenties heeft.

In het verleden belde je bij ziekte van een collega een manager en die zorgde voor vervanging. Tegenwoordig moet je zelf voor ziektevervanging zorgen. Wie denk je dat morgen moet werken als je vrijdagavond een ziekmelding krijgt van de vroege dienst van morgen? Grote kans dat dat je dat zelf bent. Wat denk je wat met je doet als je net vier diensten hebt gedraaid, afspraken voor het weekend hebt staan en al op je tenen liep?

Meer hiërarchie dan synergie

Binnen de gezondheidszorg zijn er veel disciplines met elk hun verantwoordelijkheden. In een goed werkende organisatie werken deze discipline samen en versterken elkaar. Een arts neemt de observaties van een verpleegkundige serieus en de juiste diagnose wordt gesteld, waarna de juiste

behandeling wordt gestart. Maar het komt vaak voor, dat de organisatie iets minder goed werkt. Jij als verpleegkundige wordt een fout in de schoenen geschoven door een arts omdat hij zijn paadje schoon wil vegen. Of jij als verpleegkundige moet een beslissing over leven en dood maken bij een psychiatrische patiënt, omdat de organisatie het niet kan organiseren om een psychiater op die dag te leveren. Trekt de organisatie dan de verantwoordelijkheid naar zich toe bij een fout? De grote vraag is natuurlijk: In welke organisatie zullen medewerkers sneller opgebrand raken?

Er zijn veel managers in de gezondheidszorg die er alles aan doen om met deze krachten goed om te gaan en hun medewerkers willen beschermen. En ook medewerkers die veel energie hebben en niet veel herkennen in bovenstaande en het erg cynisch vinden klinken. Dit is geschreven vanuit de beleving van iemand die overbelast is, zo is de ervaring en belevingswereld van deze medewerker.

Inlevend moeten zijn

Van werkers in de zorg verwacht men dat zij altijd hun kalmte bewaren, vriendelijk en inlevend zijn. Er zijn momenten in het leven dat dit erg veel energie kost en dus bij kan dragen aan een burn-out.

Vervelende cliënten/ patiënten

De mensen die je helpt zijn niet altijd de mensen die je wilt helpen en ook het gedrag van deze mensen kan zo zijn dat je ze liever ziet vertrekken dan helpen. Maar je moet ze helpen, dit vraagt veel energie en vaardigheden om het gedrag van de ander te begrenzen.

Continue druk

Binnen de zorg zijn er weinig momenten om te ontspannen. Er kan altijd een beroep op je worden gedaan.

Lage beloning

Er zijn weinig promotiemogelijkheden en bonussystemen. Dit werkt mee aan een gebrek aan positieve feedback, wat is de beloning voor hard werken?

Is overbelasting in de zorg iets nieuws?

De overbelasting in de zorg is niet nieuw. Ik werd hierbij geholpen door een scriptie van 30 jaar terug, geschreven door een toenmalige collega. We denken weleens dat burn-out een verschijnsel is van de laatste jaren. Maar minstens 30 jaar geleden was het ook erg actueel.

De vraagstelling van de scriptie luidt: Welke factoren veroorzaken dat professionals in de gezondheidszorg een vergrote kans hebben op het krijgen van een burn-out.

In deze blog wil ik ingaan op drie zaken die ik bruikbaar vind in deze scriptie:

1. Ten eerste een indeling in stadia bij het ontwikkelen van een burn-out in de gezondheidszorg en die ik erg herkenbaar vind.
2. Ten tweede wil ik die factoren benoemen in het ontstaan van een burn-out die in deze scriptie genoemd worden.
3. Als laatste wil ik de aanbevelingen gaan noemen. Daarbij zitten zeer bruikbare tussen

De stadia bij het ontwikkelen van een burn-out in de zorg

Een burn-out ontwikkeld zich. Het is nooit zo dat een burn-out er plotseling is. Dit heeft tijd, soms jaren, nodig.

1. De professional is enthousiast, heeft hoge idealen en de oprechte wens om het werk goed te doen en wat te willen betekenen voor de zieke medemens.
2. In dit stadium ontwikkelt zich een bepaalde twijfel over het nut van het werk. Heeft de medemens er wel wat aan, hoe ik het werk doe en kan doen?
3. Nu voelt de professional zich steeds meer gefrustreerd, machteloos en hulpeloos. De energie en tijd is er niet om dat te doen, wat hij of zij wil doen. De tijdsdruk, de organisatie, de gezondheidszorg, de politiek, allemaal factoren waarop geen invloed is uit te oefenen.
4. In dit stadium neemt de apathie en verveling toe. Het lukt niet meer om anderen te helpen, maar alle energie is nodig om zelf overeind te blijven. Er zijn veel negatieve gedachten over zichzelf in relatie tot het werk en alles wat hiermee te maken heeft. In dit stadium lukt het de professional niet meer om zelf de regie te nemen.
5. In dit stadium gaat de professional vluchten: ziek melden, solliciteren, of erger: doorgaan en langer ziek worden; burn-out.

Burn-out preventie in de zorg:

Aanbevelingen in de preventie van burn-out onder zorgwerkers:

Vanuit de professional zelf:

1. Realistische verwachtingen van het werk en het effect van je werk hebben.
2. Duidelijk hebben op welke factoren je invloed hebt en deze ook gebruiken. Bv. Je werkroutine afwisselen, wel een kwartier persoonlijke tijd voor een patiënt inplannen.
3. Het organiseren van mogelijkheden om het werk te onderbreken en zodoende de ontspanning kunt zoeken.
4. Leren om bepaalde zaken minder persoonlijk te nemen.
5. Leren om gedrag van collega’s, leidinggevende en patiënten te begrenzen, om zo eigen regie te houden.
6. Door het werk zijn we gewend in problemen te denken. Het is aan te leren om de positieve dingen te zien. Bv. De positieve psychologie.
7. Zorgen voor voldoende rust en ontspanning.
8. Een overgang maken van werk naar huis om de stress op het werk te laten: door bv te sporten, in bad te gaan, of bewust even te spelen met de kinderen.
9. Veel energie steken in het leven naast het werk, denk hierbij ook aan een vriendenkring buiten het werk.

Vanuit de organisatie:

1. Zoals we hierboven lezen, kan een professional veel zelf veranderen, maar dit vereist bepaalde vaardigheden die niet geleerd worden tijdens de opleiding. Biedt hierom voldoende opleidingsmogelijkheden.
2. Organiseer intervisiegroepen met een onafhankelijke voorzitter. Een voorzitter die objectief naar de professionals kijkt en valkuilen kan waarnemen.
3. De manager zou meer op de werkvloer moeten komen. Moeten observeren wanneer professionals in stadium 3 of erger 4 of 5 zitten. In de huidige tijd is dit teveel gevraagd voor een zelfsturend team. Er zijn managers nodig die steunend zijn, het klimaat bewaken en helpen om grenzen te bewaken naar de organisatie en maatschappij.
4. Biedt als organisatie voorlichting aan professionals, maar ook aan managers over burn-out. Wat zijn de signalen en wat kun je er aan doen?

Bewustwording

Ik hoop dat deze blog bij kan dragen aan een stuk bewustwording. We hebben gezien dat burn-out al lang bestaat en deze scriptie lezend is er tot op heden nog niks verbeterd. Sterker nog, sommige zaken zijn alleen verslechterd in relatie tot burn-out. De werkdruk, agressie, gebrek aan invloed, gebrek aan promotie, mondigheid patiënten, minder intervisie, meer zelfsturende teams etc.

Werken in de gezondheidszorg is een prachtig vak, waarmee mooie dingen te bereiken zijn. Maar zorg voor jezelf! Ken je grenzen, stel je grenzen en zorg voor ontspanning. Laat de zorg niet te dichtbij komen. Als je in stadium 4 komt dan help je niemand meer. Wil je over het vak en zijn valkuilen praten, neem gerust eens contact met me op!

Gerelateerde artikelen

• Stress in het onderwijs: voorkom stress buiten de les
• Onder je niveau werken – Stress doordat je werk te eenvoudig is

Hulp bij stress en een burn-out

Het verminderen van stress en het herstellen van een burn-out is geen sinecure. Heb je ondersteuning nodig, dan kan je op onze hulp rekenen. Onze coaches zijn allemaal gespecialiseerd in jouw problematiek. Door hun jarenlange ervaring kunnen ze samen met jou werken aan jouw herstel. Van het resultaat van onze 1-op-1 coaching heb jij je leven lang plezier!

Bekijk ons aanbod voor:

• Stress coaching
• Burn out coaching
• Ondernemerscoaching