De hypothalamus en stress: De complexiteit van onze hersenen. Dat onze hersenen vernuftiger werken dan welke computer dan ook ter wereld is geen geheim. Ons brein is de processor van ons lichaam en stuurt elke beweging, elke gedachte, elke actie en elke reactie aan. Een belangrijk onderdeel van de hersenen is het deel dat het autonome zenuwstelsel aanstuurt.
Zo regelt het onze lichaamstemperatuur en heeft een rechtstreeks verband met onze emoties, de voortplanting, honger- en dorstgevoelens en onze hormoonhuishouding. Dit deel van onze hersenen zit diep en veilig weggestopt in ons brein en heet de hypothalamus.
De hypothalamus
Dit deel van de hersenen speelt dus een belangrijke rol bij vele alledaagse dingen waar we niet echt bij stilstaan. Zo zorgt de hypothalamus voor het aanmaken van adrenaline wanneer we ons bedreigd voelen en of extreem bang zijn. Ook is het de hypothalamus die voor een groot deel ons slaapritme aanstuurt en onze zin of gebrek aan zin in seks beïnvloedt.
Ook wanneer we spreken van een hoge of lage bloeddruk en van een snelle of langzame hartslag staan we er weinig bij stil dat ook deze functies door de hypothalamus worden aangestuurd. Uiteraard zijn er nog meerdere delen van ons brein bij betrokken, maar de hypothalamus speelt een zeer grote rol.
Autonoom zenuwstelsel
De hypothalamus stuurt het autonoom zenuwstelsel aan. Autonoom wil zeggen dat dit systeem werkt, zonder dat je het merkt. Het is dus een op zichzelf staand systeem. Inspanning en ontspanning volgen elkaar op. Lichamelijke klachten door stress, komen dus pas wanneer de hypothalamus niet meer in staat is deze hormoonproductie zelfstandig te reguleren.
Het (para)sympatisch gedeelte van dit systeem (ook wel het gas en rempedaal van het lichaam genoemd), raken ontregeld en de balans raakt zoekt.
Stresssituaties
Er zijn verschillende stresssituaties. Deze kunnen hevig en van zeer korte duur zijn of ze kunnen aanhoudend zijn. Bij korte en hevige stress kun je bijvoorbeeld denken aan een verkeerssituatie waarbij je een vrachtwagen op je af ziet komen denderen. Of wanneer je wordt aangevallen door een persoon of dier. In deze gevallen denken en reageren we sneller dan normaal en kiezen we tussen vluchten of vechten. Ons bloed gaat sneller stromen, onze zintuigen worden scherper en onze hartslag gaat omhoog. Ook worden onze longblaasjes groter zodat we meer zuurstof kunnen opnemen, om naar onze organen te sturen.
Als we dan kiezen voor vluchten, dan is de kans groot dat we ons sneller uit de voeten kunnen maken dan normaal gesproken het geval is. Kiezen we voor vechten, dan is de kans groot dat we dat sterker en feller doen dan we ons ooit hadden kunnen voorstellen. Adrenaline, ook wel epinephrine genoemd, is in deze gevallen één van de hormonen die pijlsnel wordt aangemaakt door de bijnieren. Het is echter de hypothalamus (samen met de amygdala en hypofyse) die bijnieren de opdracht geeft om de adrenaline aan te maken.
De hypothalamus bij stress
Ook langdurige stress door werk- of door andere omstandigheden heeft invloed op onze hormoonhuishouding en ons lichaam. Ook in deze gevallen gaat de hypothalamus met onze stresshormonen aan de slag. Het lichaam kan echter ook te heftig reageren op stress. Zeker bij langdurige stress is dit het geval. Het begint allemaal in een ander deel in onze hersenen: de amygdala.
De amygdala is het deel van de hersenen dat onze emoties aanstuurt. De amygdala signaleert eventuele gevaren en risico’s en zet die om in emoties. Dit deel van de hersenen stuurt ook een signaaltje naar onze hypothalamus: “Let op, er is een risico en het veroorzaakt angst en spanning!” De hypothalamus gaat direct aan het werk en laat het lichaam verschillende stresshormonen aanmaken. Dit hele proces gebeurt in een fractie van een seconde, maar kan dus langer aanhouden ook wanneer het eigenlijk zou moeten ophouden.
Stresshormonen
De hormonen die het lichaam aanmaakt bij een ‘vecht- of vluchtsituatie’ en de hormonen bij langdurige stress verschillen niet veel van elkaar. Bij stress gaat je lichaam dus werken als een motor die op volle toeren draait. Een lichaams- en gemoedstoestand die normaal dus alleen van korte duur moet zijn om aan bepaalde situaties te kunnen ontsnappen of om te vechten.
Cortisol is één van de stresshormonen die in opdracht van de hypothalamus wordt aangemaakt. Het wordt ook wel corticotropine genoemd. Als cortisol echter langdurig door je bloedvaten stroomt draagt het bij aan gewichtstoename en een voortdurend hongergevoel. Een ander stresshormoon: adrenaline kan wanneer het langdurig in je bloed aanwezig is je bloedvaten beschadigen en hart- en vaatproblemen veroorzaken.
Beide hormonen creëren bij chronische stress dus een onwenselijk effect in het lichaam. Vanzelfsprekend is dit erg ongezond en zouden we liever hebben dat de hypothalamus zijn werk wat minder goed zou doen. Helaas zal deze echter het lichaam opdracht blijven geven om stresshormonen aan te maken zolang jij je emotioneel in een stresssituatie zit. Feitelijk is dit een beschermende functie van ons lichaam
Gevolgen
Naast hart- en vaatproblemen, gewichtstoename en eetproblemen kan stress ook tot andere problemen leiden. Doordat de hypothalamus ook het slaap- en waakritme beïnvloedt ontstaat er vaak slapeloosheid tijdens stresssituaties. Ook hormonen die de seksuele opwinding regelen worden door de hypothalamus gestimuleerd waardoor er vaak minder of geen behoefte is aan seksuele activiteit en intimiteit met je partner.
Dat kan vervolgens ook weer tot problemen in de relatie leiden wat tot nog meer stress leidt. Ook de bloeddruk staat onder invloed van de acties van de hypothalamus. Hierdoor leidt stress bijna altijd tot een verhoogde bloeddruk. Kortom: Er komt weinig goeds voort uit een stresssituatie tenzij het een kortdurende ‘vluchten of vechten’ situatie betreft.
Balans
Om de hypothalamus op een gezonde manier te laten werken moeten stressmomenten dus kort en tijdelijk zijn. Zo was de functie van de hypothalamus en de stresshormonen die het kan laten aanmaken ook ooit bedoeld. Waar de mens vroeger vaak in gevaarlijke situaties kwam en moest geregeld moest vechten of vluchten om te overleven, komen die situaties tegenwoordig nog weinig voor.
Op de langdurige stress door werkomstandigheden, een deadline, een echtscheiding of andere problemen die ons niet met rust laten is de hypothalamus niet voorbereid. De amygdala en de hypothalamus zien simpelweg het verschil niet tussen de hedendaagse stress en de levensgevaarlijke situaties van vroeger.
Het is dus aan de mens zelf om een balans te vinden om met problemen, risico’s en bedreigende situaties om te gaan zonder (te lang) in de stress te schieten. Dat is uiteraard makkelijker gezegd dan gedaan, maar het is wel de enige manier om te voorkomen dat de hypothalamus onze hormoonhuishouding langdurig in de war stuurt. Pas wanneer we zelf onze stress onder controle hebben zal de hypothalamus geen onnodige of een te veel aan stresshormonen meer aanmaken.
Gerelateerde artikelen
- Te veel moeten van jezelf en anderen – Waarom?
- Hoe houdt een burn-out coach zelf zijn hoofd boven water?
- Hoe kun je meer genieten van kleine dingen? – 8 tips
Hulp bij burn-out en stress
Het verminderen van stress en het herstellen van een burn-out is geen sinecure. Heb je ondersteuning nodig, dan kan je op onze hulp rekenen. Onze coaches zijn allemaal gespecialiseerd in jouw problematiek. Door hun jarenlange ervaring kunnen ze samen met jou werken aan jouw herstel. Van het resultaat van onze 1-op-1 coaching heb jij je leven lang plezier!
Bekijk ons aanbod voor:
