De relatie tussen stress, burn out en testosteron: voor mannen en vrouwen!

Testosteron is een geslachtshormoon. Het woord staat voor de Latijnse woorden testis wat teelbal betekent en steroïde. Testosteron is het belangrijkste mannelijke geslachtshormoon en het wordt geproduceerd in de testikels van mannen. Toch produceren ook vrouwen testosteron, namelijk in de ovaria en in de bijnieren. Bij beide geslachten wordt er ook een klein beetje testosteron in de adrenalineklieren geproduceerd. De testosteronwaardes bij vrouwen liggen veel lager dan bij mannen. Tijdens de puberteit stijgen de testosteronwaardes naar volwassen waardes.

Wat doet testosteron (niet alleen libido)

Testosteron wordt vaak gezien als het hormoon wat zorgt voor het libido, maar als we het alleen deze functie toekennen, doen we het hormoon erg tekort. Testosteron heeft nog veel meer functies dan dat. Bij de ontwikkeling van een embryo zorgt het testosteron voor de ontwikkeling van de mannelijke primaire geslachtskenmerken. Hieronder vallen bijvoorbeeld de externe geslachtsorganen. Is er geen testosteron aanwezig dan ontwikkelt het embryo zich in de vrouwelijke vorm. Het wel of niet aanwezig zijn van testosteron bepaalt dus feitelijk ook het geslacht van je baby.

In de puberteit zorgt het testosteron dat de mannelijke secundaire geslachtskenmerken zich verder ontwikkelen. We kunnen hierbij denken aan de groei van de penis en de balzak, de hoogte van de stem, de skeletspieren en de beharing van het lichaam. Tijdens de puberteit zorgt het zowel bij jongens als bij meisjes voor de groei van het schaamhaar. Als de puberteit voorbij is, zorgt het testosteron dat het mannelijke voortplantingsapparaat in stand wordt gehouden. Het zorgt onder andere voor de productie van sperma. Het speelt inderdaad ook een rol bij het libido, maar datzelfde effect heeft het ook bij vrouwen.

Testosteron zorgt ook voor de mannelijke vormen, het stimuleert de groei van de skeletspieren. Onder invloed van testosteron kan ook de talgproductie veranderen, hierdoor kan bijvoorbeeld acne ontstaan. Helaas heeft het testosteron ook invloed op het verlies van hoofdhaar bij mannen en op de lateralisatie van de hersenen. Ook kan ook het gedrag gerelateerd zijn aan het testosteron niveau.

De kenmerken van een hoog testosteron

Door bijvoorbeeld een afwijking in de zaadballen, de bijnier of in de hypofyse kan het zijn dat er te veel testosteron wordt aangemaakt. Het kan ook komen omdat er geneesmiddelen worden gebruikt die veel mannelijke hormonen bevatten, zoals anabole steroïden.

Bij de geboorte van een meisje kunnen in het geval van een te hoog testosterongehalte de clitoris of de schaamlippen afwijkingen vertonen. Zowel bij meisjes als bij jongens kan er een vervroegde puberteit optreden, bijvoorbeeld al rond de leeftijd van zes jaar. Er is dan al groei te constateren van de penis en de testikels, het schaamhaar en de lengte. Ook kan er al gezichtsbeharing of okselbeharing ontstaan. Daarbij kan de stem al zwaarder worden en de spiermassa toenemen.

Volwassen mannen ervaren een hoog testosteron gehalte niet als onprettig, alhoewel ze hierdoor wel eerder kaal kunnen worden. Vaak is dat het enige zichtbare lichamelijke symptoom. Toch heeft een te hoog testosterongehalte wel degelijk invloed, mensen kunnen zich hierdoor agressief en antisociaal gaan gedragen. Onderzoeken hebben aangetoond dat een verhoogd testosteronniveau kan leiden tot meer onderlinge agressiviteit in vrouwtjesdieren, maar ook op het gebied van assertiviteit.

Laag testosteron: de kenmerken

Mensen kunnen ook een laag of te laag testosterongehalte hebben. Het is wel normaal dat het testosteronniveau enigszins zakt naarmate men ouder wordt. Meestal begint dit vanaf het 40ste levensjaar en dit hoort gewoon bij het verouderingsproces. Toch kan het uiteindelijk problemen opleveren als het testosteron erg laag wordt. Als het testosteron al op jonge leeftijd minder wordt, kan dit komen door bijvoorbeeld een aangeboren ziekte. Klinefelter, een aangeboren chromosomale afwijking is een dergelijke ziekte die hier de schuldige voor kan zijn. Ook niet ingedaalde zaadballen kunnen de boosdoener zijn of als een van de zaadballen is verwijderd. Een te laag testosteron gehalte kan eventueel worden aangevuld met medicatie in de vorm van een gel of een injectie.

Bepaalde problemen

Als iemand een te laag testosteron heeft, kan dit bepaalde problemen geven. Zo kunnen er erectieproblemen ontstaan of de zin in seks kan minder worden. Ook vermoeidheid, vitaliteitsverlies en botontkalking kunnen gevolgen van een te laat testosterongehalte zijn. De spierkracht kan afnemen en je kunt opvliegers krijgers. Te weinig testosteron kan ook voor psychische problemen zorgen. Soms worden mensen erg onzeker of somber. Ze kunnen zelfs depressief worden.

De relatie tussen testosteron en stress

De reactie van mannen en vrouwen op stress verschilt van elkaar en ook de reden waardoor stress ontstaat is vaak anders. Als mensen stress hebben wordt er door het lichaam twee stresshormonen aangemaakt, namelijk cortisol en adrenaline. Tot hier gaat het bij de mannen en de vrouwen nog gelijk op, maar daarna wordt het anders. De reactie van een man op stress is anders dan die van de vrouw en dit komt door het testosteron.

Aanmaak adrenaline

Adrenaline wordt zowel door mannen en vrouwen aangemaakt op de momenten dat dit nodig is. Testosteron hebben mannen op voorraad en dat hebben ze dus gelijk tot hun beschikking. Testosteron is ook het hormoon dat zorgt dat er gelijk actie wordt ondernomen en vrouwen hebben hier dus meer tijd voor nodig want die doen er langer over om dit hormoon aan te maken. Hierdoor hebben mannen nog weleens de neiging om bij stress fysiek te handelen. Ze vluchten als ze de situatie niet aan kunnen of ze gaan juist vol in de aanval. Door het testosteron willen ze in ieder geval handelen.

Vrouwen gaan daarentegen eerder praten, fysieke actie komt veel minder vaak voor. Zij maken ook het hormoon oxytocine aan wat juist weer een kalmerend effect heeft. Hierdoor zullen ze ook sneller hulp zoeken of een veilige plek. Toch kan dit ook nadelen hebben, bijvoorbeeld dat ze meer angst voelen of dat de angst langer duurt. Vrouwen krijgen vaak ook van andere dingen stress dan mannen. Bij mannen kan de stress bijvoorbeeld veroorzaakt worden door een computer die het begeeft en bij vrouwen kunnen het de schoolproblemen van de kinderen zijn.

Testosteron en burn-out

Hormonen hebben dus een behoorlijke invloed op stress. Het langdurig hebben van stress kan uitmonden in een burn-out en hierdoor kan je hele hormoonhuishouding en je immuunsysteem van slag raken. Soms kan een burn-out zelfs een blijvend negatief effect op je hersenen hebben. Stress heeft nu eenmaal invloed op je lichaam, kijk maar naar hart- en vaatziekten en het cholesterolgehalte. In het geval van stress krijgen de bijnieren van de hersenen een seintje dat ze adrenaline aan moeten maken, een hormoon wat je voorbereidt op een vervelende situatie. Ook de brandstofreserves worden aangesproken en hierdoor worden de vetzuren in de bloedcirculatie opgenomen.

Fysieke verschijnselen

De hartslag gaat omhoog, de spieren worden opgezet en het lichaam is klaar om te vluchten of te vechten. Gaan we niet vechten of vluchten dan worden de vetzuren als het ware niet verbruikt en blijven in je bloed zitten waardoor ze, als dit regelmatig voorkomt, je cholesterolgehalte verhogen. Uiteindelijk herstelt je lichaam zich wel weer, mits je stress blijft houden of erger nog, als je een burn-out krijgt. In zo’n geval wordt het immuunsysteem aangetast en dat systeem hangt nauw samen met je hormoonsysteem. Door de stresshormonen produceert het immuunsysteem bepaalde stoffen die door hun invloed op de hersenen een bepaalde vermoeidheid kunnen veroorzaken. Een ingewikkeld proces, maar het kan wel de veroorzaker zijn van stress en een burn-out.

De verschijnselen van een burn-out zijn vaak concentratieproblemen, een extreme vermoeidheid, slaapproblemen, vergeetachtigheid en labiliteit van het autonome zenuwstelsel. Organische klachten zijn er meestal niet, althans die kunnen niet echt aangetoond worden. Dus gaan mensen er vaak vanuit dat een burn-out tussen de oren zit. Dat klopt ook want daar zitten onze hersenen, wat ook een orgaan is. Dus toch organische problemen?

Aanmaak van cortisol

Als de stress lang aanhoudt maakt het lichaam ook cortisol aan. Dit stresshormoon moet de werking van adrenaline afremmen. Als dit niet zou gebeuren zou je lichaam onder de heftige werking van de adrenaline kunnen bezwijken. Chronische stress veroorzaakt dus een chronisch energievretend adrenalinesysteem en dit op zijn beurt weer een chronisch afremproces door cortisol. Dit alles heeft natuurlijk een behoorlijke invloed op het lichaam met alle nadelige gevolgen van dien.

Er is nog niet genoeg bekend over de invloed van hormonen op het lichaam maar een aantal dingen zijn wel duidelijk. Mannen willen vaak mede door het hormoon testosteron stoer blijven en willen niet als een watje gezien worden. Het kan ook zijn dat bij vrouwen ook het oestrogeen hormoon nog een rol speelt.

Rol bij stress

Het testosteron speelt zeker ook bij stress een belangrijke rol. Stress verlaagt namelijk het testosteron en hierbij maakt het niets uit of het een lichamelijke of geestelijke stress is. Een hoog testosteron verlaagt juist weer de cortisol. Dus het mes snijdt hier aan twee kanten want mannen met veel testosteron voelen zich vaak rustiger en mannelijker. Ook hebben ze meestal meer spiermassa en houden ze minder vet vast. Het kan soms helpen om op de juiste manier een kracht- of duurtraining te doen. Dit kan namelijk testosteron verhogend en stress verlagend zijn. Vrouwen hebben vaak minder testosteron waardoor ze ook gevoeliger zijn voor stress en voor een burn-out.