Elke ochtend staan duizenden zorgmedewerkers op om voor anderen te zorgen. Met toewijding, vakmanschap en hart voor de mens. Maar wie zorgt er voor hen? Het ziekteverzuim in de zorg ligt al jaren structureel hoger dan in andere sectoren. Volgens gegevens van het CBS bedroeg het gemiddelde verzuimpercentage in de zorg en welzijn in 2023 7,4 procent. In specifieke subsectoren zoals de ouderenzorg, thuiszorg, verzorging en de gehandicaptenzorg ligt dit percentage zelfs nog hoger. Waarom vallen zoveel zorgmedewerkers uit? En wat kan er gedaan worden aan de werkdruk bij zorgpersoneel?

Hoe groot is het probleem in de zorg?

Nieuwe cijfers uit recente rapportages laten zien dat het ziekteverzuimpercentage in de zorgsector nog steeds aanzienlijk hoger ligt dan het landelijk gemiddelde. De zorgsector scoort consequent slechter dan het landelijk gemiddelde van ongeveer 5 procent [1].

In het eerste kwartaal van 2024 werd een ziekteverzuimpercentage van 7,2 procent gemeten, wat een lichte daling betekent ten opzichte van het voorgaande jaar. [2] Maar in het derde kwartaal van 2024 was er een stijging zichtbaar in het verzuim, vooral in de thuiszorg en kinderopvang.

In het vierde kwartaal werd opnieuw een daling waargenomen, met name bij huisartsen en gezondheidscentra. De sterkste daling en sterkste afname van het verzuim werd gemeten bij huisartsen, gezondheidscentra en sociaal werk. Overige zorg liet een lichte stijging zien, terwijl in de kinderopvang het verzuimpercentage stabiel bleef.

Een vergelijking met voorgaande jaren toont aan dat het ziekteverzuimpercentage in de zorgsector structureel hoger blijft, ondanks kleine schommelingen per kwartaal. Dit laat zien hoe groot het probleem is. Langdurig verzuim is wat anders dan een kleine verkoudheid. Best presterende organisaties laten zien dat er een integrale aanpak nodig is.

Wat zijn de gevolgen?

De impact van dit hoge ziekteverzuim is groot. Organisaties draaien overuren om roosters rond te krijgen, collega’s vangen de extra werkdruk op en financiële verliezen stapelen zich op. Maar de gevolgen voor de zorgmedewerkers zijn het ergst wanneer ze door overbelasting langdurig uitvallen.

Zonder zorgpersoneel is er geen zorg voor patiënten. Daarom is het heel belangrijk om dit hoge verzuim in de zorgsector terug te dringen. Bovendien zijn patiënten geen klanten en is maatwerk erg belangrijk in de zorg. Traditionele vormen van bedrijfsvoering sluiten niet goed aan op de zorgpraktijk. Juist daarom is het belangrijk dat de directeur bedrijfsvoering, samen met het managementteam en HR, inzet op een gerichte en strategische inzet van personeel.

In de verzorging, thuiszorg, kinderopvang en sociaal werk is de arbeidsmarkt zeer krap en is de werkdruk altijd hoog vanwege personeelstekorten. Door samen te kijken naar wat medewerkers echt nodig hebben en oog te hebben voor de oorzaken achter lang verzuim, kun je de meldingsfrequentie verlagen.

Chronische stress verstoort lichamelijke en cognitieve processen

Als je een lange tijd te veel stress hebt, zoals bij structureel personeelstekort en onvoorspelbare werktijden, beïnvloedt dat niet alleen je mentale welzijn, maar tast ook je immuunsysteem en cognitieve functies aan (McEwen, 2006). Zorgmedewerkers hebben vaker klachten zoals vermoeidheid, concentratieverlies en lichamelijke spanningen. Zulke klachten wijzen op sluimerende chronische stress en leiden uiteindelijk tot langdurig ziekteverzuim.

Verzuimpreventie in de zorg

Zorgen voor anderen begint met goed zorgen voor je eigen mensen. In de zorgsector, waar de werkdruk hoog is en medewerkers veel van zichzelf vragen, is verzuimpreventie een noodzaak. Door echt aandacht te hebben voor het welzijn van collega’s en actief te werken aan het verminderen van verzuim, kunnen organisaties een omgeving creëren waarin mensen gezond, gemotiveerd en met plezier aan het werk blijven. Dat is niet alleen goed voor het team, maar ook voor de continuïteit en de kwaliteit van de zorg.

Het ziekteverzuim in de zorg wordt met zorg gevolgd in de opeenvolgende kwartalen. De cijfers laten al jaren zien dat het verzuim in deze sector hoger ligt dan elders. Achter die getallen gaan mensen schuil die uitvallen door aanhoudende werkdruk, stress, burn-out of psychische klachten. Juist daarom is het zo belangrijk om signalen op tijd op te merken en er iets mee te doen. Door samen te kijken naar wat medewerkers nodig hebben om gezond en vitaal te blijven, kun je langdurig verzuim helpen voorkomen en de kracht van je zorgteams behouden.

Effectieve verzuimpreventie vraagt om een integrale aanpak. Het begint bij een organisatie die verantwoordelijkheid neemt voor een gezonde werkomgeving en bij medewerkers die zich veilig voelen om aan te geven wat zij nodig hebben. Investeer daarom in goede begeleiding en ruimte voor herstel en maak werkdruk bespreekbaar. Op die manier werk je aan een veerkrachtige zorgomgeving. Door verzuimcijfers structureel te volgen en in gesprek te blijven over wat die cijfers betekenen, blijft de sector zorg en welzijn toekomstbestendig.

Oorzaken van verzuim bij zorgpersoneel

Het verzuim onder zorgmedewerkers kent allerlei oorzaken en die verschillen per branche binnen zorg en welzijn. Vooral in de geestelijke gezondheidszorg en de universitair medische centra is het verzuim vaak het hoogst, gevolgd door de jeugdzorg en gehandicaptenzorg. In deze werkvelden hebben professionals te maken met een hoge werkdruk, ingewikkelde en intensieve situaties en een flinke emotionele belasting. Dat vraagt veel van mensen, zowel fysiek als mentaal en vergroot de kans op stress, burn-out of andere psychische klachten.

Werkstress in de zorg

Werkstress is een van de grootste oorzaken van verzuim in de zorg. Veel zorgmedewerkers voelen zich heel verantwoordelijk voor hun cliënten of patiënten, maar hebben niet altijd de ruimte om zich voor hun werk in te zetten zoals ze zouden willen. Dat kan gaan wringen. Wanneer die druk te lang aanhoudt, kan dat leiden tot overbelasting, motivatieverlies en uiteindelijk uitval. Ook factoren zoals onregelmatige diensten, omgaan met agressie of verlies en te weinig momenten om echt op te laden, spelen hierin een grote rol.

Waarom zorgmedewerkers uitvallen: stressfactoren in kaart

De zorg is een veeleisende sector. Werknemers in ziekenhuizen, verpleeghuizen en instellingen voor mensen met een verstandelijke beperking hebben te maken met verschillende stressfactoren die elkaar versterken:

1. Structureel personeelstekort

Door de vergrijzing neemt de zorgvraag toe, terwijl het aantal beschikbare zorgverleners daalt. Volgens de arbeidsmarktmonitor van RegioPlus zijn er in 2031 naar schatting 135.000 extra zorgmedewerkers nodig om aan de groeiende vraag te voldoen. De tekorten zorgen ervoor dat de werkdruk in rap tempo toeneemt.

2. Complexe hulpvragen en toenemende zorgzwaarte

Cliënten in de langdurige zorg – zoals ouderen en mensen met een verstandelijke beperking – blijven langer thuis wonen. Daardoor komen ze vaak pas in beeld als de zorgvraag zwaarder is geworden. Dit vraagt veel van zorgmedewerkers: de zorg wordt intensiever, emotioneel zwaarder en legt een flinke druk op zowel hun mentale als fysieke uithoudingsvermogen.

3. Emotionele belasting en secundaire traumatisering

Zorgmedewerkers worden dagelijks geconfronteerd met verdriet, verlies, agressie of uitzichtloosheid. Onbewust kun je de stress of het trauma van de cliënt overnemen en dat veroorzaakt langdurige emotionele belasting.

4. Gebrek aan autonomie en hoge verantwoordingsdruk

Regeldruk, protocollen en administratieve verplichtingen zorgen ervoor dat veel zorgverleners het gevoel hebben weinig ruimte te hebben om hun vak op hun eigen manier uit te oefenen. Tegelijkertijd worden ze op allerlei punten beoordeeld – van registratie-eisen tot het omgaan met incidenten. Die combinatie werkt demotiverend en vergroot de stress.

5. Ongelijke taakverdeling door opleidingsverschillen

Een HR-adviseur uit de zorgsector merkte op dat medewerkers met een lager opleidingsniveau vaak minder regie ervaren over hun werk: “Zij hebben minder zicht op wat ze zelf kunnen beïnvloeden. Daardoor komt de coördinatie en extra begeleiding vaak bij hun hoger opgeleide collega’s te liggen.” Dit zorgt niet alleen voor een scheve taakverdeling, maar ook voor frustratie, wrijving en onbegrip binnen teams – wat de samenwerking onder druk kan zetten.

6: Intrinsieke motivatie als valkuil

Wat de zorgsector zo bijzonder maakt, is dat de meeste medewerkers niet werken voor het geld of de status, maar omdat ze iets willen betekenen voor anderen. Ze hebben een groot hart, zijn betrokken en loyaal. Juist die sterke innerlijke drive is hun kracht, maar ook hun valkuil.

Veel zorgprofessionals gaan structureel over hun eigen grenzen heen. Ze nemen te weinig rust, willen het voor iedereen goed doen en voelen zich verantwoordelijk voor het welzijn van anderen. Dit maakt hen vatbaar voor perfectionisme en pleasegedrag. De kans is groot dat ze burn-out raken als ze hun eigen behoeften negeren.

7: De rol van werkomgeving bij langdurig verzuim

Uit onderzoek van de Universiteit Utrecht (Bakker & Demerouti, 2017) blijkt dat vooral de werkomgeving bepalend is voor het ontstaan van burn-outklachten. Factoren als werkdruk, autonomie en sociale steun spelen daarin een grote rol. In de zorgsector valt vooral op dat medewerkers weinig autonomie ervaren, terwijl de emotionele belasting juist hoog is. Dat is een risicovolle combinatie. Zorgprofessionals voelen zich verantwoordelijk voor het welzijn van anderen, maar krijgen niet altijd de ruimte om hun werk op hun eigen manier te doen.

Hoe herken je eerste signalen van overbelasting in de zorg?

De eerste signalen van chronische stress zijn vaak subtiel:

• Minder concentratie of geheugenproblemen.
• Prikkelbaarheid of stemmingswisselingen.
• Slechter slapen of lichamelijke klachten (hoofdpijn, maagpijn).
• Verminderde motivatie of cynisme.
• Onverklaarbaar verzuim of kortdurende ziekmeldingen.

Als deze signalen niet worden herkend of serieus genomen, is uitval vaak het gevolg. Daarom is preventie alleen effectief als stressklachten op tijd worden gezien en open besproken kunnen worden – zonder oordeel, schaamte of schuldgevoel.

Verzuimpreventie vraagt om gedragsverandering

Verzuim terugdringen betekent meer dan extra mensen aannemen of roosters aanpassen. Het begint bij iets fundamenteler: een gedragsverandering, zowel bij individuen als binnen de organisatie. Dat betekent durven kijken naar ingesleten gewoontes en patronen die onbewust stress in stand houden en die stap voor stap doorbreken:

• Eigen grenzen negeren.
• Continu voor anderen klaarstaan.
• Niet durven aangeven wat je nodig hebt.
• Alles zelf willen oplossen.

De BERG-methode als fundament voor stresspreventie

Deze gedragingen zijn diepgeworteld en je bent je er vaak niet bewust van. Daarom werken wij bij Meulenberg Training & Coaching met de BERG-methode als basis voor duurzame gedragsverandering. De BERG-methode staat voor:

• Bewegen: regelmatige fysieke activiteit verlaagt stresshormonen, verbetert stemming en versterkt het lichaam.
• Eten: goede voeding ondersteunt het immuunsysteem en voorkomt energiedips.
• Rust: voldoende slaap, herstelmomenten en mentale ontspanning zijn nodig voor verwerking van prikkels.
• Gedrag: inzicht in denk- en gedragspatronen helpt om beter te begrenzen, assertiever te zijn en signalen tijdig te herkennen.

Deze methode wordt door ons toegepast in individuele coaching, teamtrainingen en organisatiebrede interventies binnen de zorgsector.

Wat doet training of coaching in de sector zorg en welzijn?

In de sector zorg en welzijn is coaching heel nuttig om stress terug te dringen en het verzuimpercentage te verlagen.

Praktijkvoorbeeld 1: training stresspreventie bij een zorgorganisatie

Binnen een organisatie voor mensen met een verstandelijke beperking kwamen signalen van verhoogde werkdruk en spanningen binnen teams naar voren. We verzorgden een driedelige training waarin medewerkers leerden:

• Elkaars stresssignalen beter te herkennen.
• Regelmogelijkheden te benutten.
• Grenzen aan te geven en hulp te vragen.
• Kleine herstelmomenten te creëren in het werk.

Na afloop gaven deelnemers aan meer regie te ervaren, effectiever samen te werken en minder spanning te voelen. In de maanden erna daalden de verzuimcijfers zichtbaar.

Praktijkvoorbeeld 2: coachingstraject in een zorginstelling

Bij een middelgrote organisatie in de verstandelijk gehandicaptenzorg zagen leidinggevenden een toename van kortdurend verzuim en onrust in teams. We startten met individuele stresscoaching bij 10 medewerkers, aangevuld met teamtraining gericht op herstelgedrag en communicatie.

Na 6 maanden rapporteerde de organisatie:

• 40% minder ziekmeldingen in het betreffende team.
• Meer openheid over werkdruk en mentale belasting.
• Verbeterde samenwerking tussen niveaus.
• Medewerkers gaven aan meer grip te hebben op hun energie en grenzen.

Tips voor HR en management in de sector zorg en welzijn

De volgende tips kunnen je helpen om het ziekteverzuim in de sector zorg en welzijn terug te dingen.

1. Normaliseer het gesprek over stress

Maak stress bespreekbaar in werkoverleggen, jaargesprekken en informele momenten. Verzeker medewerkers ervan dat stress geen zwakte is, maar een normaal menselijk signaal van je lichaam.

2. Train leidinggevenden in stressherkenning

Veel leidinggevenden voelen intuïtief aan wanneer iemand overbelast raakt, maar wat doe je vervolgens om een overbelast iemand te begeleiden? Training kan hier het verschil maken.

3. Bied gerichte coaching of training aan

Laat medewerkers werken aan hun gedrag, herstelcapaciteit en regievaardigheden. Vooral lager opgeleide medewerkers profiteren van praktische, laagdrempelige ondersteuning.

4. Versterk de interne mobiliteit

Bied medewerkers ontwikkelmogelijkheden aan en de flexibiliteit om tijdelijk of structureel van rol of werkplek te wisselen. Dit voorkomt stagnatie en vermindert het risico op motivatieverlies.

5. Creëer een cultuur van herstel

Zorg voor hersteltijd tijdens en buiten werktijd. Denk aan korte pauzes, stiltezones, reflectiemomenten, gezonde snacks of wandelmeetings.

6. Preventie begint bij onboarding: nieuwe medewerkers goed laten landen

Verzuim ontstaat vaak al in de eerste maanden van een dienstverband. Een goede onboarding, met vanaf het begin aandacht voor stressmanagement, regelruimte en organisatiecultuur, helpt uitval te voorkomen en vergroot de betrokkenheid. Dit is extra belangrijk bij snelle instroom van minder ervaren medewerkers.

7. Interdisciplinaire samenwerking als buffer tegen hoge werkdruk

Samenwerking tussen verschillende disciplines binnen zorgteams (verpleging, begeleiding, paramedici, gedragskundigen) helpt de werkdruk beter te verdelen, maar loopt in de praktijk vaak vast door taakafbakening of cultuurverschillen. Training in samenwerking en communicatie kan de veerkracht van het hele team vergroten.

Conclusie en actieplan

In een tijd waarin zorgpersoneel schaars is, de zorgvraag toeneemt en het systeem onder druk staat, is het belangrijker dan ooit om echt te investeren in duurzame inzetbaarheid. Ziekteverzuim hoeft geen gegeven te zijn in de zorg. Het is een stille roep om verandering in hoe we met elkaar omgaan, hoe we leidinggeven en hoe we samen een gezonde werkcultuur vormgeven.

Onze missie is zorgprofessionals te helpen hun werk met energie, plezier en voldoening te blijven doen.

Benieuwd hoe we jouw organisatie kunnen ondersteunen met stressmeting, coaching of teaminterventies? Neem contact met ons op.

 Veelgestelde vragen

Referenties

1. Staatvenz.nl – Ziekteverzuim in de sector zorg en welzijn – Gevonden op 10/07/2025
   Link naar de pagina op staatvenz.nl
2. Vernet.nl – ZIEKTEVERZUIM IN DE ZORG “Het ziekteverzuim in de zorg vlakt gelukkig af” – Gevonden op 10/07/2025
   Link naar de pagina op vernet.nl