Burn-out mantelzorg: gebukt gaan onder de zorgen voor anderen

Burn-out bij mantelzorg: Mantelzorgers zijn de onzichtbare helden die zorgen voor een hulpbehoevende naaste, vaak zonder professionele hulp. Dit kan leiden tot extra stress en zelfs chronische overbelasting, omdat naast het eigen drukke leven ook de verantwoordelijkheid voor iemand anders rust op hun schouders. Dit maakt mantelzorgers extra vatbaar voor stress en uiteindelijk een burn-out. In dit artikel bespreken we hoe de druk van mantelzorg kan leiden tot een burn-out en wat je kunt doen om dit te voorkomen.

Wat is mantelzorg?

Over hoe een mantelzorger precies gedefinieerd wordt, verschillen de meningen. De een noemt zichzelf al een mantelzorger als hij of zij af en toe een wasje doet voor een hulpbehoevende, een ander vindt het normaal om zo voor een naaste te zorgen en noemt zich pas een mantelzorger wanneer het zorgen een dagtaak wordt.

Om officieel onder de noemer ‘mantelzorger’ te vallen, moet je voldoen aan de volgende vier kenmerken:

1. Je verleent zorg aan een naaste met een chronische ziekte, handicap of psychiatrische problemen (inclusief verslavingsproblematiek).
2. Het gaat om een naaste die niet zelfstandig kan handelen in het dagelijks leven.
3. Je zorgt langer dan 3 maanden voor deze naaste.
4. Je zorgt gemiddeld meer dan 8 uur per week voor mijn naaste.

In Nederland zijn er ongeveer 610.000 mensen die aan deze criteria voldoen. Zij staan onder grote druk. Soms kunnen ze geen extra hulp inschakelen, of durven ze dit niet. Vooral wanneer de zorg niet kan worden gedeeld met bijvoorbeeld broers of zussen, kan dit veel vragen van een mantelzorger.

De zorg van een mantelzorger

Vijf van de zes mensen die kan worden aangemerkt als mantelzorger, werkt daarnaast ook nog eens om brood op de plank te krijgen. Vaak gaat het bij deze mantelzorgers om zorgen voor een ander zoals een familielid of iemand uit de omgeving waarmee de mantelzorger een goede band heeft. De hulpbehoevende heeft meestal een chronische ziekte of handicap.

Ook zorgen mantelzorgers vaak voor oudere hulpbehoevenden, bijvoorbeeld ouderen die slecht ter been zijn of tekenen van dementie beginnen te vertonen. Naar verwachting zullen er de komende jaren nog veel meer mantelzorgers bijkomen in Nederland. Een belangrijke oorzaak hiervan is de vergrijzing. Er zijn simpelweg steeds meer mensen op leeftijd in Nederland en met de leeftijd stijgt de kans op gezondheidsklachten nu eenmaal.

Maar niet alle mantelzorgers zorgen voor een oudere. Je kunt zomaar van de ene op de andere dag mantelzorger worden. Met mantelzorg bedoelen we dat je meer zorg verleent dan redelijkerwijs van je verwacht zou mogen worden. Een keertje boodschappen doen voor je oudere buurvrouw is nog geen mantelzorg, maar wanneer je langdurige, intensief en onbetaald voor een ander zorgt, ben je dit wel.

Misschien heb je wel een grootouder of ouder op leeftijd die altijd nog kwiek was, maar nu toch tekenen van dementie begint te vertonen. Maar je kunt bijvoorbeeld ook ineens mantelzorger worden wanneer je partner een bedrijfsongeval krijgt en daarna niet meer in staat is om voor zichzelf te zorgen.

Burn-out bij mantelzorgers

Veel mensen staan er niet bij stil dat je baan niet het enige is waar je een burn-out van kunt krijgen. Waar het leven voor de meeste werkenden al hectisch genoeg is, krijg een mantelzorger er nog een grote hoeveelheid verantwoordelijkheid en zorgen bovenop. Een mantelzorger is iemand die zorgt voor een ander die hulpbehoevend is.

We hebben het dan niet over mensen die dit doen omdat dit hoort bij hun baan in de zorg, maar om mensen die naast hun werk en andere verplichtingen ook nog zorg aan iemand verlenen. Niet iedere mantelzorger kiest ervoor om extra zorgtaken op zich te nemen. Sommige mensen worden noodgedwongen mantelzorger voor een naaste, omdat er bijvoorbeeld niemand anders is die op dat moment de juiste of genoeg zorg kan verlenen aan hun naaste. Mantelzorgers dragen dus flinke verantwoordelijkheden met zich mee.

De oorzaak van burn-out bij mantelzorgers

Mantelzorgers zijn vaak betrokken mensen die graag klaarstaan voor een ander. Deze eigenschap zorgt ervoor dat zij nog meer kans maken om een burn-out op te lopen. Ze zijn vaak betrokken en zorgzaam en hebben een hoog moraal. Omdat deze mantelzorgers er zo druk mee zijn dat ze het goed doen voor een ander, vergeten ze zichzelf weleens.

Ook gaan ze vaak over hun eigen grenzen heen, omdat ze het belang van de ander boven dat van zichzelf stellen. Maar let op: dit gebeurt niet alleen met mensen die zichzelf wegcijferen. Soms is er simpelweg niemand anders om de mantelzorg mee te delen. De mantelzorger moet dan letterlijk kiezen tussen oververmoeid raken en minder zorg voor zijn of haar naaste. Wie gebogen gaat onder dit zware juk, kan stressklachten oplopen die uiteindelijk zelfs kunnen resulteren in een burn-out.

Veel van de eigenschappen van mantelzorgers worden in eerste instantie als positief gezien. Zo hebben ze vaak discipline en doorzettingsvermogen. Daarnaast zijn zij vaak perfectionistisch. In eerste instantie hele goede eigenschappen, maar wanneer mantelzorgers niet op hun eigen grenzen letten, kunnen deze goede eigenschappen hen de das omdoen.

Valkuilen van mantelzorgers

Veel mantelzorgers vinden het lastig om de zorg die ze verlenen uit handen te geven. Hierdoor schakelen ze vaak te laat professionele hulp in. Soms weten mantelzorgers ook niet goed op welke hulp hun naaste recht heeft. Ze weten niet altijd bij wie ze terecht kunnen om bepaalde zorg aan te vragen. Het is altijd handig om onderzoek te doen naar regelingen en vergoedingen voor mantelzorgers.

Veel mantelzorgers weten echter niet dat dit soort regelingen bestaan. Zo is het vaak mogelijk om zorgkosten die je maakt voor een ander, van de belasting af te trekken. Ook kun je er als mantelzorger in sommige gevallen voor zorgen dat de zorg die je verleend wordt betaald uit het persoonsgebonden budget [1] van degene die de zorg ontvangt. Veel mantelzorgers durven geen vergoeding te vragen, omdat zij zichzelf dan gierig of inhalig voelen. Hiermee doen ze zichzelf dus eigenlijk tekort.

Verder vinden mantelzorgers het moeilijk om een ‘nee’ te verkopen, vooral wanneer het gaat om een naaste die er slecht aan toe is. Vaak is het gemakkelijk om je in te leven in degene waar je voor zorgt. Omdat je je zo goed voor kunt stellen hoe het moet zijn om hulpbehoevend te zijn, ben je geneigd om het welzijn van je naaste boven dat van jezelf te stellen.

Veelvoorkomende oorzaken van een burn-out zijn dan ook: te lang doorgaan terwijl je al over je grenzen heengaat en leven in onzekerheid en geen taken uit handen willen geven. Precies die dingen die je vaak ziet voorkomen onder mantelzorgers.

Sociaal isolement van mantelzorgers

Veel mantelzorgers hebben nog een heel leven naast de zorg voor hun naaste. Waar veel mantelzorgers tegenaan lopen, is dat er door de mantelzorg geen tijd meer is voor veel andere dingen. Zo is er bijvoorbeeld minder tijd voor het onderhouden van sociale contacten en minder tijd om aan beweging te doen. Wie geen tijd heeft om te socializen en te sporten, is nog gevoeliger voor stressklachten en een burn-out.

Mantelzorgers hebben vaak het gevoel dat ze niet mogen klagen. Zorgen voor een naaste is immers vanzelfsprekend, zo redeneren ze. Hierdoor besluiten ze hun zorgen voor zichzelf te houden en praten er niet over met anderen. Dit terwijl het heel veel kan helpen om te delen wat er speelt. Op die manier kan een werkgever bijvoorbeeld een beter inzicht krijgen in de situatie van een werknemer die mantelzorg verleent. Veel werkgevers zijn bereid om mee te denken met een mantel zorgende werknemer. Voor een werkgever is het namelijk ook fijn om te weten waar hij aan toe is.

Mantelzorg? Zo voorkom je een burn-out:

Mensen die mantelzorg verlenen zijn dus over het algemeen hele betrokken en behulpzame mensen. Maar ze hebben ook vaak de neiging om alles zelf op te willen lossen. Ze vinden vaak dat ze niet mogen klagen, omdat wat ze doen vanzelfsprekend is. Als je een naaste hebt die het moeilijk heeft, dan help je toch zoveel je kunt?

Wat deze mensen over het hoofd zien, is dat ze hun eigen grenzen beter aan kunnen blijven geven. Alles alleen willen doen is namelijk iets anders dan autonoom zijn. Mensen die alles zelf willen doen, zijn namelijk geneigd zichzelf weg te cijferen. Pas wanneer deze mantelzorgers inzien dat ze zichzelf op de eerste plaats moeten zetten, zullen ze gericht kunnen strijden tegen de stress- en burn-outklachten.

Veel mensen voelen zich egoïstisch op het moment dat ze autonomer worden. Ze willen hun naaste niet laten vallen. Maar autonoom zijn hoeft niet te betekenen dat je maar je eigen gang gaat, zonder rekening te houden met anderen. Integendeel zelfs. Wie autonoom is, zorgt ervoor dat hij of zij de juiste keuzes maakt en de juiste prioriteiten stelt.

Iemand die autonoom is, is bijvoorbeeld in staat om in te schatten hoeveel zorg hij of zij kan verlenen, zonder dat het te belastend wordt. Een autonoom persoon kan inschatten welke zorg er nodig is en of dit haalbaar is. Mocht de gewenste hoeveelheid zorg niet haalbaar zijn, dan zoekt een autonoom persoon naar oplossingen. Niet door zelf meer te gaan zorgen dan hij of zij aankan, maar bijvoorbeeld prioriteiten te stellen. Ook om hulp kunnen vragen hoort bij de autonomie.

schaam je niet om hulp in te roepen

Het is absoluut geen schande om andere partijen in te schakelen als mantelzorger. Sommige oplossingen besparen juist ontzettend veel tijd en energie. Een klein voorbeeld hiervan is bijvoorbeeld het doen van de boodschappen. Stel je voor dat je altijd de boodschappen doet voor je ouders, die allebei slecht ter been zijn. Verder hebben zij ook nog de nodige zorg en hulp in het huishouden nodig.

Je zou er dan voor kunnen kiezen om jezelf te ontlasten door de boodschappen voortaan te laten bezorgen. Dit is geen teken dat je zelf niet bereid bent om boodschappen te doen voor je ouders, maar juist een hele slimme oplossing waardoor je meer tijd hebt voor de zorg die je het liefst zelf wilt verlenen.

Van stress naar burn-out bij mantelzorgers

Als mantelzorger onder extra stress is een van de realistische risico’s dat je zo ver gaat dat je een burn-out krijgt. Het is daarom belangrijk dat mantelzorgers meteen ingrijpen wanneer ze merken dat ze over hun eigen grenzen gaan. Dit kunnen ze doen door op tijd aan de bel te trekken. Vaak helpt het al veel om er over te praten met mensen uit de omgeving. Ook helpt het om je in te lezen over je rechten als mantelzorger. Zo kun je bij ziekte van een naaste vaak kortdurend zorgverlof opnemen. Wanneer je een naaste hebt die langdurig ernstig ziek is, kun je in sommige gevallen zelfs langdurig zorgverlof opnemen.

Bedenk dat je als mantelzorger iets moet uitdelen. Als er niks meer in jouw energievaatje zit, heb je simpelweg niks meer uit te delen. Wanneer jij je stress als mantelzorger niet serieus neemt, zorg je dus uiteindelijk slecht voor jezelf èn voor degene die verzorgt.

Ook kunnen mantelzorgers navraag doen bij hun gemeente of er speciale regelingen voor mantelzorgers zijn. Zo wordt de druk al een stuk minder groot. Daarnaast kunnen mantelzorgers een preventiecoaching volgen. Tijdens deze training leren ze hoe je ervoor zorgt dat je geen burn-out krijgt. Je leert er bijvoorbeeld hoe je autonomer kunt worden, maar ook hoe je de eerste tekenen van een burn-out herkent en hoe je vervolgens het beste kunt handelen.

Wat moet je doen als je toch burn-out raakt?

Maar wat nu als het al te laat is? Wanneer je stressklachten al een tijdje op je schouders drukken, kan een burn-out er zomaar insluipen. Veel mantelzorgers blijven tegen beter weten in doorgaan met het verlenen van mantelzorg. Ze zijn bang dat er anders niet goed voor hun naaste gezorgd wordt. Als je eenmaal een burn-out hebt, is het zaak om direct in te grijpen.

Na het erkennen dat je een burn-out hebt is het zaak niet langer uit te stellen en duidelijke stappen te gaan zetten naar herstel. Je hoeft hiervoor het wiel niet zelf opnieuw uit te vinden want er zijn veel waardevolle bronnen voor hulp zoals professionele hulp in de vorm van een coach of therapeut, die je kan begeleiden in het herstelproces.

Daarnaast is het belangrijk om je grenzen on der loep te nemen en taken los te laten die te zwaar wegen. Hulp inschakelen van anderen en je dagelijkse verantwoordelijkheden verminderen, kunnen verlichting bieden. Ook het creëren van momenten van rust en ontspanning zijn cruciaal om je energiepeil weer op te bouwen.

Voor de meeste mensen met een burn-out werkt het goed om na te gaan waar het precies mis ging en hoe ze dit in de toekomst kunnen voorkomen. Individuele coaching of speciale burn-outbegeleiding kan hierbij helpen. Je kijkt dan samen met een expert hoe je weer van je burn-out af komt en hoe je ervoor zorgt dat je niet nogmaals een burn-out oploopt.

Conclusie

Als mantelzorger loop je relatief een veel grotere kans om last te krijgen van stressklachten. Deze stressklachten kunnen uiteindelijk zelfs leiden tot een burn-out. Wanneer zelf in je burn-out zit kun je niet meer zorgen voor anderen zoals je zelf graag zou willen. Je doet er dus als mantelzorger goed aan om preventieve maatregelen te nemen en de signalen goed in de gaten te houden. Weet waar je op moet letten en geef duidelijk je grenzen aan en kijk vooral ook welke regelingen je kunnen helpen als mantelzorger!

Veelgestelde vragen

Referenties

1. Rijksoverheid.nl – Persoonsgebonden budget (pgb) – gevonden op 04/09/2024
   Link naar de pagina op rijksoverheid.nl