Fouten maken: Ken je dat gevoel? Je bent lekker bezig op je werk en je maakt een vergissing – of nog erger – een stomme fout. Natuurlijk schaam je je daarvoor: Je kijkt om je heen of iemand het heeft gezien en je probeert je fout te herstellen. Je voelt je gelijk beter als je de fout nog kunt verbeteren.

Als dat niet meer kan, omdat het blijkbaar om een onherstelbare blunder gaat, wil je jezelf het liefst verstoppen. Je wilt gewoon wegvluchten van de plek waar de fout is gemaakt.

Als je echter niets meer kunt verzinnen om je fout te corrigeren of er voor te gaan vluchten, dan kun je sterke gevoelens van stress ervaren. Dat gevoel is heel vervelend en daar wil je liever niet mee geconfronteerd worden. Je ziet die collega al voor je, die het altijd beter weet en die zoveel mogelijk laat zien dat het werk niets voorstelt en dat hij/zij alles onder controle heeft.

Als die persoon jouw fout ontdekt, dan ben je helemaal aan de beurt (in negatieve zin). Om toch nog een goed gevoel over te houden aan je misser, zou je stiekem van binnen juichen als het je lukt om de fout bij die betweterige collega in de schoenen te schuiven.

In dit artikel gaan we het hebben over fouten maken zoals in het voorbeeld hierboven. Wil je weten wat het voordeel is van fouten maken? Wil je ook weten wat het nadeel is van fouten te verdoezelen en er niks van leren? Lees dan verder.

Moeite om van fouten leren

Waarom zijn we bang om fouten te maken?

Onze samenleving vraagt steeds meer van ons. Het werk dat we doen moet voortdurend in ontwikkeling zijn en vraagt om een constante verbetering. We leven in een verantwoordingscultuur die we zelf hebben opgebouwd. Die cultuur zorgt voor stress en veel mensen voelen de mentale druk. Als je te horen krijgt dat je iets fout hebt gedaan, kun je gevoelens van schaamte of zelfs angst krijgen.

Voorbeelden uit de dagelijkse praktijk kent iedereen: zodra je een telefoontje pleegt met een instantie, krijg je in negen van de tien keer te horen: “Dit gesprek kan worden opgenomen voor trainingsdoeleinden”. Ik ben blij dat ik op zo’n moment niet aan de andere kant van de telefoonlijn zit met stress over de vraag of ik het wel goed heb gedaan tijdens het klantgesprek.

En.. hoe vaak gebeurt het niet dat je een paar dagen later nog een vragenformulier via de mail ontvangt om jouw ervaringen van het telefoongesprek kenbaar te maken, het liefst met beoordelingscijfers? Alweer een moment van verantwoording waar veel mensen liever niets mee te maken willen hebben.

Het maken van fouten is onvermijdelijk en hoort bij het menselijk gedrag, bij het werk dat je doet. Zelfs bij hooggekwalificeerd en risicovol werk, zoals dat bijvoorbeeld door chirurgen en piloten wordt uitgevoerd, worden “menselijke fouten” gemaakt. Bij deze beroepen kunnen fouten fataal zijn en moeten dus zeker worden voorkomen.

Onze samenleving is ingewikkeld en acties worden snel gevolgd door reacties. Vaak hoe sneller hoe beter. “Vandaag besteld, morgen in huis” is een slogan die bij on-line-shoppen past. De snelheid in onze samenleving zorgt ervoor dat veel mensen de werkdruk niet meer aankunnen, fouten gaan maken, onzeker worden en stress ervaren.

Fouten maken

Iedereen maakt fouten. Verstandelijk gezien snappen we dat allemaal wel. Maar gevoelsmatig groeit er regelmatig een ander gevoel. We beschuldigen onszelf extra (zelfbeschuldiging), of gaan onze fouten bagatelliseren(zelfrechtvaardiging).

Zelfrechtvaardiging betekent dat je de keuzes die je hebt gemaakt achteraf voor jezelf rechtvaardigt, ook als het misschien niet de beste beslissing is geweest. Het brein haalt de scherpe randjes ervan af en gebruikt schijnbaar rationele argumenten om emoties te onderbouwen. Dit gaat vaak gepaard met cognitieve dissonantie, het fenomeen dat je iets doet waar je het eigenlijk van binnen niet helemaal meer eens mee bent.

Als dit recht praten wat krom is niet lukt, gaan we onszelf beschuldigen. We zien dat er niets te redden valt aan een situatie en gaan de innerlijke criticus voeden.

Te veel je best willen doen

Fouten maken in de huidige maatschappij

Niet alleen leven we tegenwoordig in agglomeraties van tienduizenden tot honderdduizenden of zelf miljoenen mensen, onze sociale structuren en levens zijn ook veel ingewikkelder. En daar komt ook nog eens de hyper competitieve, productieve Westerse samenleving en culturele en sociale druk bij kijken. De laatste jaren heeft ook social media een steeds grotere invloed op ons leven gekregen, en het is al meerdere malen aangetoond dat dit een negatieve invloed heeft op het zelfvertrouwen van mensen.

Dus wat doen we eraan?

Je zou je nu kunnen afvragen: wat kan ik dan aan zelfbeschuldiging doen als het een automatisch gedrag is dat deel is van mijn brein, en de moderne maatschappij het alleen maar erger maakt?

Het aloude devies om je niets aan te trekken van wat andere mensen denken en jezelf gewoon te accepteren zoals je bent gaat hier niet op, omdat de maatschappij en de veroordelingen die je in de ogen van anderen denkt te zien net zo goed in jouw eigen hoofd leven omdat ze daar door je opvoeding en cultuur ingeprent zijn. De oplossing is dus om de relatie die je hebt met jezelf te veranderen:

Last hebben van je eigen fouten

Niet elke fout is een grote fout. Een vergissing bij het opnemen van een bestelling, iets vergeten zijn bij het bedienen in een restaurant of te laat komen op een afspraak zijn meestal geen desastreuze fouten. Toch hebben veel mensen ook last van de kleine fouten die ze maken.

Als je een perfectionistische instelling hebt, kan dat tot gevolg hebben dat het maken van fouten “not done” is. Jij wilt alles perfect, dus zonder fouten doen. Als je een fout maakt, dan is je zelfvertrouwen aangetast en ga je twijfelen en kun je zelf teveel stress gaan ervaren.

Steve Jobs, de voormalige CEO van Apple, heeft veel bereikt in zijn leven. Zijn successen zijn enorm, maar niet iedereen weet hoeveel fouten en verkeerde beslissingen hij heeft gemaakt. Zelfs zijn schoolkeuze van destijds bleek zo fout, dat hij zijn middelbare opleiding verliet en op dat moment niet meer wist wat hij moest doen. Dat het toch goed gekomen is met zijn loopbaan, zal bekend zijn.

In het land van Steve Jobs, Amerika dus, predikte president Obama met enige regelmaat: “Yes, we can!”. Dat is op zich een prachtige uitspraak, maar maak het maar eens waar als je je waardeloos en somber voelt, als je zonder werk zit of in een burn-out bent beland.

Op facebook tref je de mooiste succesverhalen aan, maar ellende en teleurstellingen zul je niet gauw tegenkomen. Al die “feest” – informatie komt bij ons binnen en doet iets met ons. Veel mensen krijgen het gevoel dat ze de zaken niet goed aanpakken, dat ze een foute manier van leven hebben en het geluk niet zullen vinden.

Zelfrechtvaardiging en zelfbeschuldiging

Zelfrechtvaardiging en zelfbeschuldiging zijn in principe twee verschillende zijdes van dezelfde munt, met vergelijkbare oorzaken:

Last hebben van dingen die je fout doet

Oplossing voor zelfrechtvaardiging:

Omarm je fouten. Het idee dat fouten maken een probleem is, is iets dat we onszelf pas later in het leven aanpraten. Ooit een kind zien blijven liggen nadat het voor de 200e keer is gevallen bij het leren lopen? Het onderwijs in de klassieke vorm draagt hier haar steentje aan bij: door alle toetsen die ze ons laten maken, met cijfers van één tot tien die een bepaalde schriftelijke definitiviteit van ons kunnen uitstralen.

Natuurlijk waren onze ouders iets blijer en trotser als we een hoog cijfer hadden dan een laag cijfer, waardoor we vaak bang werden om lage cijfers te halen. We snakken immers allen naar waardering (William James)

Natuurlijk is er niets mis met je best doen op school, maar we moeten niet vergeten dat fouten maken een heel belangrijk en intrinsiek deel is van het leerproces. De mensen die het beste zijn in wat ze doen, zoals een virtuoze pianospeler, een briljante computerprogrammeur of een CEO van een multinational, zijn vaak zo ver gekomen omdat ze plezier hadden in wat ze deden en veelal vele malen op ‘hun plaat’ zijn gegaan. Een fout maken betekende dat ze er iets van leerden en daar de goede dingen van mee hebben genomen.

Waar komt zelfbeschuldiging vandaan?

In principe is zelfbeschuldiging en zelfkritiek een gezonde eigenschap om te hebben. Als je kritisch bent op jezelf betekent dat dat je bepaalde standaarden van gedrag of werk van jezelf vraagt waar je aan op wilt leven. De neiging jezelf te bekritiseren en de schuld te geven is in essentie een sociaal fenomeen, hoewel je vaak denkt dat het alleen maar in je hoofd gebeurt en het iets is dat je jezelf aandoet. Als je jezelf bekritiseert zijn het eigenlijk de oordelen van de mensen om je heen en de maatschappij waar je in leeft die zichzelf uitspelen in je hoofd.

Mensen zijn bang fouten te maken omdat ze dan misschien uit de gratie van de groep vallen. In de oertijd, toen we in kleine groepen rondtrokken en samen onszelf beschermden tegen roofdieren en de elementen, kon zoiets in sommige gevallen betekenen dat je uit de groep verbannen werd en er alleen voorstond in de wildernis.

Dit betekende dat je het waarschijnlijk niet lang zou uithouden. Natuurlijk hoef je je tegenwoordig geen zorgen meer te maken om opgegeten te worden door een sabeltandtijger of te bevriezen in de kou op straat. Maar op dezelfde manier deinzen we nog steeds instinctief voor een slang terug, ook als die achter glas zit. Ook dat onze angst voor het donker, zelfs in de veiligheid van ons eigen huis, vaak net zo sterk is. Dit zijn gedragspatronen die al duizenden jaren deel van ons brein zijn.

bang zijn om fouten te maken

Oplossingen voor zelfbeschuldiging

We gaan vaak in zelfbeschuldiging over als onze zelfrechtvaardiging is uitgedoofd en we door de mand vallen. De zelfrechtvaardigheid bleek op los zand te zijn gebaseerd, en dat wisten we stiekem de hele tijd al. Nu komen alle onderliggende problemen die we eerst bedekten naar boven, zoals een laag zelfbeeld en de tendens te hard voor jezelf te zijn.

Fouten maken in de geschiedenis en culturen

Vaak is het makkelijker om te zien als iemand anders fout zit dan jijzelf. Dat is omdat je van een afstandje een objectief perspectief hebt dat niet bezoedelt is door emoties en oude, bestaande overtuigingen. We zien dezelfde patronen zich ook uitspelen op een grotere schaal op het wereldtoneel. Sommige conflicten zijn al decennia lang gaande, zoals dat tussen de Israëlieten en Palestijnen. In de meeste gevallen gaat het om twee partijen die allebei een beetje gelijk hebben maar ook allebei een beetje fout zitten, en niets durven toe te geven.

In het Westen van de 21ste eeuw kunnen we ons meestal niet meer voorstellen hoe mensen vroeger voor zichzelf konden rechtvaardigen dat de aarde plat was. Dat het oké was om mensen als slaven te houden of dat bepaalde bevolkingsgroepen zogenaamd al onze rijkdom stalen en dus uitgeroeid moesten worden. Als we naar de geschiedenis kijken doen we er echter goed aan ons niet alleen te identificeren met de slachtoffers en dappere verzetsstrijders, maar ook met de soldaten van de ‘vijand.’

In het geval van de tweede wereldoorlog zijn dat bijvoorbeeld de kampwachten van Auschwitz. Door boeken vanuit hun perspectief, of de perspectieven van mensen die ooit deel waren van een cult, te lezen zul je veel leren over hoe mensen zichzelf van hun gelijk overtuigen, zelfs als al het bewijs de andere kant op wijst. Uit deze boeken blijkt dat zelfrechtvaardiging en zelfbeschuldiging eenvoudig onderdeel van onszelf worden.

Fouten voorkomen

Welke denkfout wordt er gemaakt?

Het is onjuist om te denken dat je leven perfect moet zijn, dat je geen fouten mag maken. Perfectionisme kan een obsessie worden en het leven van jou gaan beheersen. Stress zal het gevolg zijn. Het leven is niet perfect en zit juist vol missers en tegenvallers. Als jij je eigen keuzes maakt en je hart volgt ben je perfect bezig en in die zin is perfectionisme juist goed.

Als je een fout maakt, is dat niet iets van jou persoonlijk. Een fout komt door iets dat jij doet of juist  niet doet en staat dus los van jou. Diepe schaamte over een fout is niet nodig, ook al kun je zeker even een rotgevoel hebben.

Misschien ken je het verhaal van schaatscoach Gerard Kemkers die Sven Kramer tijdens een 10-kilometer wedstrijd de verkeerde bocht instuurde. Als coach had hij dus een enorme blunder begaan en hij schaamde zich diep. Desondanks bleef Sven hem nog een paar jaren daarna trouw want de persoon Kemkers bleef dezelfde plezierige coach.

Leermomenten

De Engelse term voor fout is mistake. Dit is een samenvoeging van de woorden miss en take. Het betekent vrij vertaald een verkeerde beurt of een gemiste beurt. Dit is een veel gezondere beschrijving dan het woord fout, wat redelijk definitief en negatief klinkt. Een ander woord dat behulpzaam kan zijn is de term ‘leermoment’. Een onvoldoende voor een examen krijgen, bepaalde overtuigingen hebben die iemand anders met wetenschappelijk bewijs ontkracht of een trui kopen waar je achteraf toch niet helemaal blij mee bent kun je zien als mooie leermomenten.

Fouten maken is niet leuk, dat is een waarheid als een koe. Het is goed om te proberen fouten te vermijden. Maar we kennen allemaal de uitspraak “van je fouten kun je leren”. Die paradox zorgt ervoor dat het maken van fouten twee kanten heeft en het is dan maar net welke kant je wilt benadrukken. Ervaar jij een innerlijke druk of stress als je een fout hebt gemaakt? Gooi dan je gedachten over een andere boeg en denk “zo, weer wat geleerd”.

fouten vermijden

Het verleden is niet te veranderen

De persoon die je op dit moment bent en de plek waar je je in je leven bevind is het product van je verleden, en het verleden kun je niet meer veranderen. Ja, misschien heb je ergens in het verleden verkeerde keuzes gemaakt, maar die kun je nu niet meer veranderen en het is dus ook zinloos om je daar nog druk over te maken.

Een goede vraag om jezelf te stellen is: Kan ik datgene waar ik me druk om maak veranderen? Als het antwoord nee is, is de enige optie om het te accepteren. Als het antwoord ja is, ga je er iets aan doen en hoef je je dus ook niet druk te maken. Stel deze vraag op elk moment dat je te streng voor jezelf bent en jezelf naar beneden haalt.

Identiteit en overtuigingen

Als je identiteit vastkleeft aan bepaalde standpunten, staat of valt je zelfbeeld met de validiteit van die overtuigingen. Mensen blijven echter niet hetzelfde; je bent op dit moment niet dezelfde persoon als wie je tien of twintig jaar geleden was. Waarschijnlijk heb je andere overtuigingen, andere manieren van doen en kijk je anders tegen bepaalde zaken aan.

Toch ben je nog steeds jou. Deze essentie van onszelf die wij van binnen voelen is datgene wat de potentie heeft te veranderen. Jij bent deze potentie, als een zaad wat uitgroeit tot een boom. Jij bent niet het zaadje of de boom, maar de potentie die de twee verbindt, de glinstering in je ouders ogen toen ze elkaar voor het eerst zagen die zich heeft ontwikkeld tot de persoon die jij nu bent.

Weet dus voortaan als je ziet dat je iets fout doet, dat je bepaalde ideeën en gedragspatronen tot op zekere hoogte kan bekritiseren en verbeteren. Echter betekent dit nog niet dat je ze hoeft te verdedigen of je er schuldig over hoeft te voelen. Jij bent niet die dingen, jij bent degene die zich van die dingen bewust is, de auteur van verandering, met een potlood en een gum in elke hand.

Benjamin Zander over fouten maken (aanrader)

Accepteer je fouten en leer ervan

Perfectionisten hebben nogal de neiging om te werken volgens het principe van “alles of niets”. Een groot project foutloos afronden vraagt veel van mensen. Als dat  project na een aantal maanden is geslaagd en er komt een mooi eindrapport op tafel bij de opdrachtgevers, hoe groot is dan de teleurstelling bij de perfectionist als er vervelende taalfouten in het rapport zitten, of als berekeningen niet exact kloppen. Dan is het de kunst om dat te relativeren, afstand te nemen en het grote geheel te overzien.

Als je een perfectionistische iemand bent, draag je het gevaar in je om snel stress te voelen. Het willen voldoen aan de hoge norm, het perfecte resultaat en de beste beoordeling kan jou stressvol maken. Wees eerlijk voor jezelf en erken dat je de lat te hoog legt. Veel mensen die ik coach zijn perfectionistisch en komen zichzelf tegen als ze in een burn-out belanden. Ik laat ze ervaren hoe het is om letterlijk over een hoge lat te stappen.

De lat ligt soms zo hoog, dat ze er zelfs rechtop onderdoor kunnen lopen. Pas dan zien ze hoe belachelijk ze zich opstellen als het om presteren gaat. Dingen goed willen doen is prima, maar dan in balans. Maak gebruik van je kracht en je kwaliteiten maar val niet in de valkuil van perfectionisme!

Gerelateerde artikelen

Hulp bij burn-out en stress

Het verminderen van stress en het herstellen van een burn-out is geen sinecure. Heb je ondersteuning nodig, dan kan je op onze hulp rekenen. Onze coaches zijn allemaal gespecialiseerd in jouw problematiek. Door hun jarenlange ervaring kunnen ze samen met jou werken aan jouw herstel. Van het resultaat van onze 1-op-1 coaching heb jij je leven lang plezier!

Bekijk ons aanbod voor:

Vergelijkbare berichten

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *