Wat is stress? En is stress altijd slecht? We krijgen de vraag vaak van mensen die ons benaderen voor een coachingstraject. Het antwoord op deze vraag is vrij simpel: Nee, stress is niet altijd slecht. Sterker nog: zonder stress doe je letterlijk helemaal niks. Stress is in een positieve mate best gezond.
Een goede kanttekening: De mensen die ons benaderen hebben vaak al lange tijd last van stress en hopen op een antwoord waaruit blijkt dat hun situatie wel meevalt. Helaas nemen deze mensen vaak net iets te laat contact op, en ervaren ze al behoorlijke lichamelijke en mentale klachten door de stress.
In dit artikel vind je het volgende:
- Wat is stress?
- Het verschil tussen gezonde en ongezonde stress.
- Het moment waarop stress ongezond raakt (het kantelpunt).
- Veel doorverwijzingen naar ondersteunende artikelen.
- Tips om stress te verlagen.
Wat is stress?
Stress is een systeem dat ervoor zorgt dat je simpelweg weet te overleven. Het helpt je door te vechten, of te vluchten. Het lichaam reageert in noodsituaties door hormonen vrij te maken waardoor vechten en vluchten mogelijk gemaakt wordt. Bijvoorbeeld door je ademhaling en hartslag te verhogen en bloeddruk te laten stijgen.
De bloedtoevoer naar je spieren neemt zo toe, waardoor je lichaam in opperste staat van paraatheid is om in te grijpen in een noodsituatie. Als deze noodsituatie verdwenen is, nemen deze processen weer af en gaat je lichaam weer in een ruststand. Als de inspanning net zo groot is als de ontspanning, is er niks aan de hand
Echter, wanneer een noodsituatie niet wordt weggenomen, kun je last krijgen van chronische stress, te vergelijken met een motor die continu tegen de toerenbegrenzer aanloopt. Wanneer dit langdurig aanhoudt, ontstaat er vaak een burn-out.
> Lees hier alle symptomen van burnout
Wat veroorzaakt stress?
De oorzaken van stress zijn legio. Wat echter aandacht verdient is het verschil in stress tussen personen. Waarbij de één zich helemaal suf stresst, is de ander nog zo fris als een hoentje. Hoe kan dat? Persoonlijke verschillen tussen temperament en gevoel spelen een belangrijke rol. Het grote verschil hierin is visie. De manier waarop je in het leven staat, maakt voor een groot gedeelte hoeveel stress je hebt.
Jouw visie op het leven wordt echter bepaald door zaken als opvoeding, karakter en gebeurtenissen in je leven (jouw rugzak). Mensen die hun normale schema als dermate zwaar beschouwen dat ze het nauwelijks vol kunnen houden kunnen niet meer ontspannen of onverwachte dingen het hoofd bieden.
Net als omgeving, heb je onverwachte dingen niet altijd in de hand. Het is dus belangrijk te leren omgaan met stress. Het heeft dus vrijwel geen zin om te zeggen dat je maar anders moet gaan denken. Dit is vaak een lang leerproces.
Voorbeeld:
Jan heeft vroeger de vreselijke K-ziekte gehad. Hij had een bloeiend bedrijf, maar heeft dat als gevolg van de kanker helaas moeten stoppen en een leven gaan leiden dat hij toch anders had gezien.
Freek, Jans buurman, niet. Hij leeft gezond en heeft eigenlijk nooit wat.
Gebeurtenis
Beide mannen vinden op een dag eenzelfde plek op hun been, dat er niet helemaal gezond uitziet.
Vraag
Wat zou het verschil zijn in de reactie van zowel Jan als Freek? De kans is zeer groot dat Jan een aantal nachten wakker ligt tot een dokter hem een bevrijdend antwoord geeft. Freek maakt zich niet zo’n zorgen. Hij gaat wel een keer naar de dokter, en gaat ervan uit dat het lichte eczeem is. Hij draait zich nog een keer om en slaapt prima.
Biologie van stress
Beide mannen maken hetzelfde mee, maar de reactie is volledig anders. Hoe kan dit? Laten we daar iets dieper op inzoomen.
De dingen die je waarneemt (horen, zien, ruiken, tasten, etc) zorgen voor een hormonale prikkeling. Je ziet iets, er wordt een signaaltje doorgestuurd naar je hersenen die vervolgens een seintje afgeven aan het lichaam om daar wat mee te gaan doen.
Uit het voorbeeld van Jan: Jan ziet een plek op zijn been. Zijn ogen sturen een signaaltje naar zijn amygdala. De amygdala legt de verbanden tussen informatie die van verschillende zintuigen afkomstig is en koppelt deze dan aan emoties. Vervolgens stuurt deze amygdala gelijk een signaaltje naar de bijnieren om zowel adrenaline, (bedoeld voor directe actie), als cortisol (bedoeld om te overleven, ondanks bedreiging) aan te maken.
Normaal gesproken begint het cognitieve gedeelte van je hersenen op dit moment mee te doen. Dit gedeelte van je brein heet de prefrontale cortex. Hier ligt het geheel aan ervaringen, je gezonde verstand opgeslagen.
Hoe merkt Jan dit? Zijn hoofd begint razendsnel te werken op het moment dat hij de plek ziet. Direct vreest hij voor zijn leven (de emotie). Door zijn eerdere ervaringen met deze vreselijke ziekte, heeft hij (nog) niet geleerd om te kunnen bedenken dat het wel mee zou vallen. Dit is volledig begrijpelijk. De hormonen in zijn lijf krijgen dus vrij spel: ze worden niet geremd door de prefrontale cortex. Zowel adrenaline als cortisol worden maximaal aangemaakt waardoor Jan voortdurend waakzaam is, (bijna) letterlijk vrezend voor zijn leven.
Wanneer is stress ongezond?
De stress van Jan is ongezond. Zoveel is wel duidelijk. De vraag is natuurlijk: is de stress van Freek dan wel gezond? Of doet hij te luchtig en loopt hij gevaar? Het kan natuurlijk eczeem zijn, maar voor hetzelfde geld is het wel ‘foute boel’.
Wat maakt nou dat stress ongezond wordt?
Stress door overbelasting
De primaire oorzaak van stress, zoals die in de volksmond wordt benoemd, is overbelasting. Jan leidt duidelijk aan overbelasting. Zijn systeem is niet ingericht op weer een klap. Hij weet niet hoe hij ermee om moet gaan en raakt dus ‘overbelast’.
Als je naar onderstaand figuur kijkt, zie je dat de prestatie die hij moet leveren, groter is dan de capaciteiten/ eisen die hieraan gesteld worden.
Stresscurve
Het kan goed zijn dat Jan die capaciteiten zich kan aanleren. Dit kan bijvoorbeeld door het doen van een cursus die hem helpt bij het herkennen van verkeerde plekken op zijn lichaam. Ook kunnen positieve ervaringen helpen om zijn stress te reduceren.
Als Jan bij de dokter komt en die bevestigd dat het slechts een eczeemplek is, kan Jan met een gerust hart naar huis. Jan heeft op dat moment geleerd dat niet elke plek gelijk kwaadaardig is. Waarschijnlijk zal dit in de toekomst regelmatig gebeuren. Als keer op keer Jan te horen krijgt dat er niks aan de hand is, neemt zijn alertheid af en zal zijn visie/ stressreactie steeds anders worden.
Zijn overbelasting wordt dan een belasting die eenvoudiger overwonnen wordt. Jan heeft zichzelf geleerd om met deze stress om te gaan. In feite krijgt de prefrontale cortex weer grip op de hormoonaanmaak vanuit de amygdala.
Gevolgen van langdurige overbelasting
Wat er heden ten dage helaas gebeurt, is dat mensen langdurig overbelast raken. Het voorbeeld van Jan is natuurlijk niet op zichzelf staand. Er zijn talloze redenen te bedenken dat mensen overbelast raken.
Telkens weer is het de persoonlijke visie van de mens die ervoor zorgt dat de ongezonde stress ontstaat. Ik heb ze gemakshalve hierachter gezet:
- Financiële stress – Visie is dat je je financiën op orde moet hebben
- Werkstress – Persoonlijke visie is dat je je targets moet halen
- Examenstress – De visie is dat je je niet moet zakken
- Sportstress – De eigen visie van een sporter is dat je minimaal vooraan moet eindigen.
Het contrast hiermee is acceptatie. Wanneer je zou kunnen accepteren (en handelen) naar een periode waarin je weinig te besteden hebt, en daar vervolgens het beste van weet te maken, heb je er geen stress van. Natuurlijk wordt de situatie ook niet gelijk makkelijk, maar de ongezonde, overbelastende stress, is er niet bij.
De uitwerking van ongezonde stress
Zoals we hierboven omschreven zorgt stress ervoor dat je lichaam zich klaarmaakt voor actie. Wanneer in- en ontspanning in balans zijn, is er niks aan de hand. Wanneer deze balans ongezond wordt, ontstaan er stressklachten. Je kunt bij stress het lichaam beschouwen als een dashboard van je hoofd. Gaat er bovenin je hoofd iets mis, dan merk je dat lichamelijk.
Bijvoorbeeld:
- Gezondheidsproblemen – Hoge bloeddruk, haaruitval, hoofdpijn, hartkloppingen, nek en rugproblemen etc.
- Emotionele problemen – Uitgeput voelen, niks kunnen hebben van anderen, geïrriteerd zijn etc.
- Slaapproblemen – Niet in slaap kunnen komen, wakker schrikken en niet meer verder kunnen slapen, zeer vroeg wakker zijn
- Depressies – Je leven niet meer zien zitten, alles heel negatief benaderen, geen vreugde meer, je wordt overal heel moe van.
- Verslechterde relaties met anderen – Stress overheerst je leven waardoor je geen oog meer hebt voor een ander, je raakt geïsoleerd.
Lees de andere veelvoorkomende klachten: ‘lichamelijke klachten door stress‘
Langdurige overbelasting op meerdere fronten in je leven, vergroot de kans op een burn-out. Download ons gratis E-book ‘alle symptomen van burnout‘ of doe de burnout test
In het geval van een heftig trauma is dit wat anders. Dan is het veranderen van je persoonlijke visie niet voldoende helaas. Een geschikt middel hierbij is bijvoorbeeld EMDR.
Stress door onderbelasting/ verveling
Stress door onderbelasting zorgt vreemd genoeg voor nagenoeg dezelfde klachten als bij overbelasting. Deze vorm van stress ontstaat doordat (zie figuur) jouw capaciteiten groter zijn dan de eisen die gesteld worden. Verveling treedt op, waarbij de moraal en werkethiek gelijk blijven. Als onderbelasting een feit is, met daarbij factoren als een stevige jeugd, een sterk karakter en een perfectionistische inslag, is de kans op een bore-out aanwezig.
Lees meer hierover:
- Waarom vervelen soms heel goed is.
- Burnout of Boreout? – De effecten zijn hetzelfde!
> Lees ook over te veel van jezelf eisen
Stress is angst
Stress is dus feitelijk de angst om niet te overleven. Niet overleven kan in dit geval ook zijn: gezichtsverlies leiden, baan verliezen, geen sociale acceptatie, afgaan, scheiden, etc.
Wanneer je met deze angst weet om te gaan, zal het biologische gevolg in je lichaam veel minder zijn, waardoor stressklachten afnemen. Stress kan de doodsteek of juist de aanjager zijn van intens geluk in het leven. Het gaat er dus om hoe we met stress omgaan
Vraag jezelf daarom bij stress af: waar ben ik eigenlijk bang voor?
Verkeerd omgaan met stress
Veel gezien is dat mensen proberen chronische stress te verlichten door (extra) te gaan roken, (meer) te gaan drinken, of zelfs drugs te gaan gebruiken. Anderen ontwikkelen een abnormaal eetpatroon waarvan extreem ondergewicht of overgewicht het gevolg is. Weer anderen kiezen voor een passieve levensstijl waardoor ze, hangend voor de tv, het leed langs zich heen laten gaan.
Ze pakken dan niet de oorzaak van hun problemen aan. Sterker nog: ze verergeren het probleem op die manier juist!
Wil je goed om leren gaan met stress, ga je dus aan de slag met jouw persoonlijke visie op het leven. Je leert zo meer te genieten en beter te relativeren.
Waarom heb jij stress?
Om innerlijke rust te vinden, moet je erachter komen waarom je je onrustig voelt. Neem je te veel hooi op je vork? Heb je moeite om het overzicht te houden en om niet te bezwijken onder de werkdruk? Belangrijke vraag: Waarom doe je dit? Waar ben je bang voor?
Ben je niet tevreden over je prestaties of voel je een sterke prestatiedruk? Of vind je het moeilijk te accepteren wie je bent? Of heb je negatieve gedachten over iets uit het verleden? Piekeren en negatief denken kost veel energie. Probeer de negatieve cirkel te doorbreken en ga eens een avondje sporten.
Sporten geeft meer rust in je hoofd. Als je sport, komt er endorfine (bepaald hormoon) in je lichaam vrij waardoor het signaaltje van je amygdala naar je bijnieren onderbroken wordt. (Ik leg dit hier uit: sporten tegen stress) Het heeft veel voordelen om meerdere keren per week te sporten. Je wordt er energieker en opgewekter van en je kunt beter met stress omgaan.
Wat is gezonde stress?
We begonnen dit artikel al met de stelling dat stress niet altijd ongezond is. Sterker nog, wil je wat presteren in je leven, dan zal je enige vorm van stress moeten hebben, anders gebeurt er simpelweg niks.
Wat is dan gezonde stress? Nu je weet wat stress door zowel overbelasting als onderbelasting is, weet je eigenlijk ook wat gezonde stress is. Het is het gedeelte dat hier precies tussenin ligt. Stress hoeft niet schadelijk te zijn. Zoals eerder omschreven is stress bedoeld om snel en goed te handelen in noodsituaties. Het gaat dus om de juiste balans die ligt tussen verveling en overspanning. Net als bij een gitaar klinkt het nergens naar als de snaren te los staan. Maar evengoed zullen de snaren knappen als ze te strak worden gezet.
Je bent dus op je mooist, best, geweldigst, etc. wanneer je tussen (c.a.) 40%-70% van je kunnen werkt/ handelt. Je ziet dit ook terug op het plaatje van de stresscurve
Positieve stress herken je aan:
- Gelukkig gevoel
- Hoog prestatievermogen, zonder dat dit moeite kost
- Efficiëntie
- Lol
Je kunt dit voor jezelf wel nagaan: je bent niet gelukkig en tevreden als je week in, week uit op de bank hangt. Veel mensen worden gelukkig als ze bezig zijn met zaken die betekenis vol zijn, waar je van kunt genieten, waar je voor je bed uitkomt.
Sporters spreken vaak van een arbeids-rust balans. Dit geldt ook voor mensen die dagelijks hard aan het werk zijn. Er moet een gezonde balans bestaan tussen de inspanning en de ontspanning die je levert.
Hoe krijg je meer rust?
Je hebt voldoende slaap nodig om goed te kunnen herstellen van inspanningen. Als iemand weinig slaapt, kan hij zich minder goed concentreren, minder goed nadenken, minder goed leren en ook minder goed zijn emoties onder controle houden. Gemiddeld heeft een mens acht uur slaap per nacht nodig. Daarnaast moet iedereen zich af en toe ontspannen, want de boog kan niet altijd gespannen zijn.
> Lees ook: Je slaap verbeteren
Je kunt niet uren achter elkaar lichamelijk zwaar werk doen. Op een gegeven moment ben je moe en moet je lichaam rusten. Hetzelfde geldt voor je hersenen, want ons brein is beperkt. Je hoofd heeft rust nodig. Hoe drukker je leven is, hoe belangrijker het is om rust in te plannen. Vooral in deze hectische wereld waarin geen rekening wordt gehouden met je grenzen, is het heel belangrijk dat je zelf je eigen grenzen kent en dat je rustmomentjes inplant. Als je altijd maar door blijft hollen, zal je daar ooit een keer de consequenties van ervaren. Je zou overspannen kunnen raken of een burn-out kunnen krijgen en dan ben je nog verder van huis.
Als je een erg druk schema hebt, is het verstandig om wat rustmomentjes in te plannen. Dat kan van alles zijn. Bedenk voor jezelf wat jou nou echt helpt om even te ontspannen. Een avondje een boek lezen? Een warm bad nemen? Doe daarnaast ook kleine dingen waarvan je geniet en doe die bewust. Voel je niet schuldig als je eventjes niets doet of als je een beetje treuzelt. Vaak ontstaan de beste ideeën als je onder de douche staat, autorijdt of als je gewoon lekker niets doet. Op zulke momenten geef je je hersenen de kans om zich even te ontspannen.
Gezonde stress krijgen
Wil je gezonde stress in het leven en daarmee een betekenisvol, efficiënt en gezond leven opbouwen, doe je er goed aan om dit geluk te gaan faciliteren. Een aantal zaken die bijdragen aan gezonde stress:
- Gezonde voeding
- Voldoende beweging
- Genoeg ontspanning
- De baan die bij je past
- Juiste omgeving
Stress verminderen (5 tips)
Hieronder vind je 5 tips om stress te verminderen!
1 | Plan tijd in voor ontspanning
Ontspanning zorgt ervoor dat je weer ruimte krijgt in je hoofd. Je gunt je hoofd het broodnodige herstel. Je zult ook merken dat na ontspanning je de taken weer aan kunt en dat je een beter overzicht hebt van de belangrijke (en niet belangrijke!) zaken. Geestelijke ontspanning wordt vaak onderschat. De omgeving werkt hieraan mee: als je wilt ontspannen zorg dan voor een kalmerende, rustige omgeving waarin je kunt genieten van de dingen om je heen. (bos, hei, strand, de bergen, etc)
Doe ook eens ontspanningsoefeningen
2 | Stel goede prioriteiten
Maak een onderscheid in belangrijke zaken en durf onbelangrijke zaken helemaal niet te doen. Doe belangrijke, urgente zaken zelf, maar kijk bij andere minder belangrijke of urgente zaken of u daarvoor iemand anders kunt vragen.
Mocht het niet lukken om voldoende tijd over te houden, maak dan een weekdagboek, waar in je alles (ja echt alles!) opschrijft wat je in een week hebt gedaan. Het gaat je verbazen hoeveel tijd je over zou kunnen houden, en hoe goed je bent in prioriteiten stellen.
Als je veel dingen tegelijk wilt doen, veroorzaak je onrust in je hoofd. Focus je daarom op een ding tegelijk en denk per dag. Maak een herinnering of notitie van wat je nog meer moet doen, maar concentreer je eerst op wat je eerst moet doen.
Maak lijstjes (en hou je eraan)
Je hoofd kan overlopen met alles wat je nog moet doen. Dit vervelend knagende gevoel zorgt voor een hoop onrust en overlaadt je hoofd.
Maak een lijst van de dingen die belangrijk zijn, en van de dingen die je eventueel nog zou kunnen doen als je tijd overhoudt. Plan de belangrijke dingen, en deel ze met je gezinsleden. Zorg er dus voor dat je planning op een centrale plek in huis hangt zodat je iedereen de kans biedt je te ondersteunen.
Schrijf van je af
Door van je af te schrijven maak je je hoofd leeg. Je beleeft de dingen die je hebt meegemaakt nogmaals, en je rangschikt dit in je hoofd. Het zorgt ervoor dat je stopt met malen. Je kunt zodoende beter genieten van de dingen die er om je heen gebeuren. Het schrijven hoeft niet in volzinnen of grammaticaal correct te zijn. Schrijf gewoon, en ontdek de kracht hiervan.
Ga simpeler leven
Iedereen is druk met zaken die komen door luxe: 2e auto naar de garage, onderhoud van een vakantiewoning, bijhouden van een grote tuin, maar ook een nieuwe smartphone, de wens naar een nieuwere auto, een extra vakantie etc. Tijd overhouden, en daarmee meer energie hebben, minder stress hebben, en gezonder leven zorgt voor meer geluk, meer innerlijke rust, en minder hectiek
Meer over een simpel leven
Hulp bij burn-out en stress
Het verminderen van stress en het herstellen van een burn-out is geen sinecure. Heb je ondersteuning nodig, dan kan je op onze hulp rekenen. Onze coaches zijn allemaal gespecialiseerd in jouw problematiek. Door hun jarenlange ervaring kunnen ze samen met jou werken aan jouw herstel. Van het resultaat van onze 1-op-1 coaching heb jij je leven lang plezier!
Bekijk ons aanbod voor:
goedemorgen meneer,
Ik zit in het 5e jaar van havo en ik doe een onderzoek voor ons PWS over het onderwerp stress bij jongeren. zou u mij misschien kunnen vertellen wanneer ( dag, maand, jaar) dit artikel is geschreven? Ik heb namelijk deze bron gebruikt om informatie te winnen.
alvast bedankt!
groeten,
Tessa Sinnema