Integriteit en de kracht en uitdaging van integer handelen

Integriteit is een term die, weliswaar vaak gebezigd, toch niet zo gemakkelijk te omschrijven valt, vooral door de abstracte aard van het begrip. Gaat het om betrouwbaarheid en loyaliteit? Of juist om eigenschappen zoals ethiek en empathie? Het antwoord is dat er geen eenduidige afbakening is van al die kwaliteiten.

Er bestaan genoeg definities, maar een allesomvattende begripsbepaling ontbreekt. Desondanks is integriteit een wezenlijk thema in onze hedendaagse samenleving, waar transparantie, betrouwbaarheid en moraal in veel sectoren absolute vereisten zijn.

Het woord zelf is afgeleid van het Latijnse woord ‘integritas’ dat gaaf, volmaakt en ongeschonden betekent, maar tevens duidt op eerlijkheid, fatsoen en gewetensvol handelen. Een mond vol, maar wat houdt de term nu precies in?

Het begrip integriteit valt het beste te omschrijven als een individueel of publiek moreel kompas, dat iets zegt over innerlijke overtuigingen en in overeenstemming daarmee handelen. Tevens vereist integriteit het vermogen de juiste afwegingen te maken, met een kritische afstand tot je eigen ervaringen en overtuigingen. In concreto: Integer handelen betekent dat je verantwoording neemt voor je eigen daden, en aanspreekbaar bent op je gedrag. Dat je oordeelt en handelt op basis van sociaal en ethisch aanvaarde normen, zonder verborgen agenda en geveinsde emoties.

Het belang van integriteit

In de hedendaagse tijd, waarin individualisme centraal lijkt te staan, rijst de vraag of er nog wel plaats is voor ethiek en integriteit. In de naoorlogse jaren van de vorige eeuw was integriteit nog iets vanzelfsprekends. Mede door de grote sociale controle, die gepaard ging met de afhankelijkheid van het individu van de maatschappij (en vaak ook de kerk) was eerlijk en fatsoenlijk gedrag de geldende norm.

Maar in de groeiende welvaart die daarop volgde, waarin individualisme een steeds grotere rol ging spelen, stegen ook de mogelijkheden van de geldende waarden en normen af te wijken. Mede door het steeds grotere vangnet van sociale voorzieningen namen afhankelijkheid en sociale controle steeds meer af.

Toch is integriteit van onmisbare waarde in deze maatschappij, want de impact ervan is meer dan het ontbreken van corruptie en fraude. Ook waarden als collegialiteit, objectiviteit, klantgerichtheid, empathie en fatsoen vallen onder het totaalbegrip.

Elke zichzelf respecterende organisatie omarmt dan ook het belang van integriteit, waarin geen plaats is voor pesten, intimideren en dreigen, vrouwonvriendelijk gedrag, misbruik maken van bevoegdheden, vriendjespolitiek, wanprestaties, verspilling en het manipuleren en onder druk zetten van ondergeschikten. Al deze factoren vallen onder onwenselijk gedrag, dat een betrouwbare samenleving ondermijnt.

De kracht van integer handelen

Integriteit. Een positieve eigenschap, een kwaliteit in je persoonlijke karakter, een competentie. Maar het totale begrip – integer zijn- is sterk verbonden aan het totaalpakket van sociaal aanvaarde normen en waarden. Begrippen die we meestal als één concept interpreteren, omdat ze in elkaars verlengde liggen. Normen als de ongeschreven regels in een samenleving, terwijl waarden de idealen vormen, die daaraan ten grondslag liggen.

Morele waarden die diepgaande motivatoren vormen en ons oordeel beïnvloeden over wat wij, in onze cultuur, als wenselijk zien. Daarmee fungeren ze als fundament voor de maatschappij.

Mensen die we als integer bestempelen, handelen in overeenstemming met hun principes. Ze beschikken over een intrinsieke betrouwbaarheid vanuit een sterk moreel kompas, met waarden als respect, openheid, oprechtheid, loyaliteit, toewijding en harmonie. Principes, die ook in moeilijke omstandigheden overeind blijven.

De uitdaging van integriteit

In de dynamische en complexe wereld van vandaag begint het hedendaagse vraagstuk inzake integriteit met het ontwikkelen van een gezond beleid. Beleid dat erop is gericht om mensen te ondersteunen en stimuleren om integer te handelen. Want integriteit draagt bij aan het creëren van duurzame relaties en bewerkstelligt het gevoel van veiligheid. Elementen die van belang zijn voor het voortbestaan van de organisatie.

Maar een dergelijke integere bedrijfscultuur komt niet zomaar aanwaaien; in een organisatie waar betrouwbaarheid en respect de norm vormen ervaren medewerkers het als vanzelfsprekend om verantwoordelijkheid voor hun handelswijze te dragen. Daarbij hoort het zorgvuldig omgaan met persoonlijke of gevoelige informatie, respectvol met elkaar omgaan en elkaar kunnen aanspreken op gedrag.

Dat totale pakket van visie en beleid vormt een cultuur, waarin je belangenverstrengeling voorkomt en die je tools geeft om je eigen visie en belangen duidelijk te maken, ook in mogelijke conflictsituaties.

De allergie van integere mensen

Vrijwel iedereen heeft een allergie. Niet de bekende huismijt allergie of een andere medische aandoening, maar een allergie voor mensen, die je irriteren. Opmerkelijk daarin is je je aan de ene persoon veel meer kan storen dan aan een ander. Dat persoonlijke oordeel zegt iets over hoe jij naar die ander kijkt, vanuit jouw filter van overtuigingen, aannames en perspectief.

Een allergie is een bijzonder fenomeen dat te maken heeft met bepaalde karaktereigenschappen, waarover mensen beschikken. Eigenschappen die op zich heel positief zijn, maar die tevens een valkuil inhouden. Ben je bijvoorbeeld heel empathisch, dan ligt de variant van te ver doorschieten op de loer: sentimenteel zijn. Soms lijkt het dan beter om wat meer beschouwend naar zaken te kijken, maar ook dat herbergt een valkuil: afstandelijkheid.

De valkuil van een eigenschap vormt het negatief tegenovergestelde van een uitdaging. Zo is onverschilligheid een negatief tegenovergestelde vorm is van betrokkenheid, en besluiteloosheid een negatief tegenovergestelde vorm van daadkracht.

Het je bewust worden van deze systematiek vormt een belangrijke stap in het leren omgaan en accepteren van het gedrag van anderen. Door inzicht te krijgen waar jij je nu precies aan stoort wordt het probleem zichtbaar, en daardoor is het te veranderen. Daarmee ontdek je ook je eigen kernkwaliteiten, die specifieke eigenschappen die je als persoon kenmerkt.

Aangeboren capaciteiten, die je van nature gemakkelijk afgaan en die jezelf vaak als vanzelfsprekend ervaart, kunnen echter ook negatieve kanten inhouden. Bijvoorbeeld: als je goed kunt analyseren en relativeren, kan besluiteloosheid of juist neigen naar onverschilligheid een valkuil vormen.

Stress

Stress is, zeker in de hedendaagse maatschappij, een factor waar vrijwel iedereen weleens mee te maken krijgt. Biologisch bekeken is het een lichamelijke reactie op spanning, waarop ons brein reageert met een ‘vecht- of vluchtreactie’. Adrenaline stroomt door ons lichaam, spieren spannen zich aan, en bloeddruk en hartslag schieten omhoog, waardoor het bloed sneller naar de spieren stroomt. In de meeste gevallen is dat gezonde spanning.

Spanning die in een beperkte dosis zelfs goed kan werken en ervoor zorgen dat je beter presteert. Zoals voor een examen, het geven van een presentatie, het halen van een deadline of een andere spannende gebeurtenis. Het brengt je lichaam in staat van paraatheid, wat ervoor zorgt dat je extra alert kunt reageren. De stress verdwijnt automatisch als de klus geklaard is. Dat is gezonde spanning!

Maar in drukke tijden, met nauwelijks tijd voor ontspanning, kan het resulteren in langdurige stress. Daaraan kunnen allerlei mogelijke oorzaken ten grondslag liggen, zoals een te hoge werkdruk, problemen op je werk, of spanningen in je persoonlijk leven. En langdurige stress kan dan leiden tot overspannenheid of een burn-out.

Lees ook: Oorzaken burn-out – De meest voorkomende oorzaken van een burn-out

De relatie tussen integriteit, stress en burn-out

De termen stress, overspannen zijn en een burn-out liggen in elkaars verlengde. Langdurige (werk)stress kan leiden tot allerlei gezondheidsklachten, zoals slaap- en concentratieproblemen. Daardoor raak je oververmoeid en uitgeput. Op den duur raakt je energielevel totaal uitgeput, waardoor je vaker en langduriger ziek wordt. Een neerwaartse spiraal die op den duur tot een burn-out leidt.

Bijna een miljoen mensen worstelen dagelijks met deze verschijnselen, terwijl hulp daarvoor zoeken nog altijd een taboe lijkt te zijn. Maar het is een gegeven dat het te lang negeren van psychische en lichamelijke klachten kan leiden tot overspannen raken of burnouts. Werkverzuim onder jongeren wordt in de meeste gevallen veroorzaakt door werkgerelateerde stress.

Maar ook in andere leeftijdsgroepen hebben veel mensen te maken met oververmoeidheid door een te hoge werkdruk.

De prestatiemaatschappij

Volgens experts is onze prestatiemaatschappij, waarin prestaties leveren de norm is, de grootste boosdoener. Om succesvol te zijn moeten we alles uit onszelf halen en 80 uur per week bereikbaar zijn. Daarnaast eisen gezin en sport onze inzet, terwijl we ook in sociale contacten alle ballen in de lucht moeten houden!

Tel daar een doorgeslagen arbeidsmarkt, keuzestress en een oneindig aantal prikkels bij op en dan komt het moment dat ons brein het niet meer kan verwerken. Het reageert met de al genoemde vecht- of vluchtreactie. Een emotie waar we op den duur volledig uitgeput van raken, waardoor depressiviteit op de loer ligt. Men verwacht dan ook dat depressie de komende jaren volksziekte nummer één zal zijn.

Perfectionisme als oorzaak van een burn-out

Perfectionisme is op zich geen slechte eigenschap; met het streven naar prestaties en kwaliteit is in principe niks mis. Maar het is de mate van perfectionisme, die het verschil maakt tussen gezond en ongezonde perfectionisme. In het laatste geval tellen alleen de allerbeste resultaten. De onrealistisch hoge eisen die je aan jezelf stelt vormen dan een risicofactor, een valkuil, die voor stress zorgt. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie maakt het je vatbaar voor een burn-out.

De kenmerken van ongezond perfectionisme zijn divers:

• Faalangst
• Piekeren
• Drang naar controle
• Problemen met (negatieve) feedback
• Een laag zelfbeeld
• Moeite met het vragen om hulp
• Uitstelgedrag
• Over je grenzen heengaan voor perfectie.

Eigenschappen waaraan vaak angst ten grondslag ligt. Angst om niet goed genoeg bevonden te worden, angst voor afwijzing of kritiek. Maar ook iemands opvoeding en ervaring, en zijn eigen karakter spelen een rol in dit patroon. Een groot verantwoordelijkheidsgevoel, (teveel) betrokkenheid, perfectionisme, loyaliteit en gedrevenheid kunnen bijdragen aan burn-out klachten.

Integriteit en werk

Eigenschappen als optimisme, een actieve instelling en een goed sociaal vangnet zijn factoren die bijdragen aan de benodigde veerkracht. Maar tegelijk is het van belang om je bewust te worden van je eigen krachten, uitdagingen en valkuilen. Inzichten, waarmee je het voorkomen van (langdurige) stress kunt bewerkstelligen. Dat begint met een gezonde visie op werk, die het taboe op falen, depressie en stress doorbreekt.

Accepteren dat een prestaties niet altijd torenhoog kunnen zijn, dat fouten maken oké is, en dat ontspanning onontbeerlijk is. Naast bewustwording is een goede ondersteuning binnen een instantie essentieel om mensen te beschermen tegen stress.

De ontwikkeling van integriteit en ethisch besef is dan ook een uitdaging voor elke organisatie. Wetten en regels zijn weliswaar leidend, en ook een gedragscode kan houvast bieden, maar een medewerker moet zich kunnen identificeren met de ethische waarden van het bedrijf.

Hulp bij burn-out en stress

Het verminderen van stress en het herstellen van een burn-out is geen sinecure. Heb je ondersteuning nodig, dan kan je op onze hulp rekenen. Onze coaches zijn allemaal gespecialiseerd in jouw problematiek. Door hun jarenlange ervaring kunnen ze samen met jou werken aan jouw herstel. Van het resultaat van onze 1-op-1 coaching heb jij je leven lang plezier!

Bekijk ons aanbod voor:

• Stress coaching
• Burn out coaching
• Ondernemerscoaching

Gerelateerde informatie

In onze kennisbank vind je honderden artikelen die je verder helpen. Heb je deze artikelen al gelezen:

• Zelfreflectie en introspectie: jezelf op een gezonde manier reflecteren
• Naïef zijn en de relatie met burn-out en stress
• Kwetsbaar zijn – De positieve en negatieve gevolgen