Een freeze -reactie op stress: kun je anders reageren?

Heb je weleens gehad dat je niets kon zeggen en niet in actie kon komen in een stressvolle situatie? Dan heb je waarschijnlijk een freeze-reactie gehad op stress. Iedereen reageert anders op stress. Sommigen vechten of vluchten en anderen bevriezen. Wat moet je doen als je bevriest? Waarom reageert je lichaam zo? En kun je een freeze-reactie doorbreken?

Wat is een freeze-reactie?

Je lichaam kan op verschillende manieren reageren op stress. Bij een fight of flight-reactie doe je er alles aan om het gevaar te ontwijken. Maar wanneer je niet kunt vluchten en vechten geen zin lijkt te hebben, zou je kunnen verstijven van angst. Tijdens een freeze-reactie bevriest je lichaam als het ware. Je voelt je verlamd en je bent niet meer in staat om iets te doen of te zeggen.

Het is een automatische reactie van je lichaam op gevaar. Bij extreme stress neemt je lichaam de controle over en schiet je in een overlevingsstand om jezelf te beschermen. Het is dus niet zo dat jij bewust voor een freeze-reactie kiest.

Wat doet een freeze-reactie met je lichaam?

Een bevriezingsreactie is heel anders dan een vecht- of vluchtreactie. Maar het zijn alle drie natuurlijke, automatische reacties van je lichaam om te overleven. Wat gebeurt er in je lichaam tijdens een freeze-reactie?

Verlammingsreactie

Je kunt tijdens een freeze-reactie het gevoel hebben dat je spieren verlammen of verstijven. Het is alsof je letterlijk bevriest. Je wilt bijvoorbeeld om hulp schreeuwen, maar de spieren rondom je stembanden zijn verlamd als in een nachtmerrie.

Daarnaast kun je ook het gevoel hebben dat je emoties ´verlammen´ of ´bevriezen´. Je hebt het gevoel dat je wordt ontkoppeld van je lichaam. Deze dissociatie is een reactie van je lichaam om te overleven en geen pijn te voelen, maar hierdoor heb je ook het gevoel dat je niet zelf kunt beslissen over wat je doet en hoe je reageert.

Stresshormonen aanmaken

In een stressvolle situatie maakt je lichaam stresshormonen aan. Deze hormonen zorgen ervoor dat je snel kunt reageren en kunt vechten of vluchten. Je merkt bijvoorbeeld dat je hartslag en bloeddruk verhogen. Maar bij een freeze-reactie gebeurt het tegenovergestelde. Je hartslag daalt, je ademhaling vertraagt en je spieren ´bevriezen´. Je krijgt een soort verdoofd gevoel.

Zenuwstelsel

Bij acute stress komt je sympathische zenuwstelsel [1] in actie, waardoor een hoge hartslag ontstaat. Het parasympatische zenuwstelsel [2] doet het tegenovergestelde en zorgt juist voor een staat van ontspanning. Bij een freeze-reactie zorgt dit zenuwstelsel ervoor dat je hartslag daalt. Hierdoor heb je minder zuurstof nodig en is de kans groter dat je kunt overleven in een gevaarlijke situatie.

Verlaagde ademfrequentie

Aangezien je hartslag daalt en je spieren ´bevriezen´, is er minder zuurstof nodig. Je hoeft tijdens een freeze-reactie dus niet snel in en uit te ademen. Er wordt minder bloed rondgepompt, waardoor er minder zuurstof nodig is en minder koolstofdioxide vrijkomt. Dit zorgt voor een lage ademfrequentie.

Extra alert

Ook al kun je tijdens een freeze-reactie niet meer reageren, zijn je hersenen nog wel super alert. Je kunt optimaal waarnemen en je hebt een verscherpte aandacht. Informatie naar buiten toe wordt afgeremd, waardoor je bevriest, maar de informatie van buitenaf komt normaal of zelfs sterker binnen.

Wat zijn de gevolgen van een freeze-reactie?

Velen hebben na een freeze-reactie last van schuldgevoelens. Je vraagt je af waarom je niets gedaan hebt, waarom je niet gereageerd hebt. Vooral slachtoffers van een traumatische ervaring hebben hier last van. Sommigen verstijven van angst tijdens seksueel misbruik en begrijpen achteraf niet waarom ze niet geprotesteerd hebben.

Daarnaast is de kans groot dat slachtoffers last hebben van posttraumatische symptomen. Dat komt doordat de aandacht en perceptie optimaliseren tijdens een freeze-reactie. Het lijkt erop dat herinneringen anders worden opgeslagen. Je lichaam bevriest en je kunt niet bewegen, maar je hersenen zijn juist super alert.

Hoe doorbreek je een freeze-reactie?

Een freeze-reactie kun je doorbreken door de gevoelens van angst en woede toe te staan. Onder een freeze-reactie schuilt namelijk een lading energie die naar buiten kan komen. Woede– en angstgevoelens kunnen heel overweldigend zijn en daarom vermijd je zulke hevige emoties misschien. Maar door ze toe te staan kun je een freeze-reactie doorbreken en in een fight- of flight-reactie komen.

In sommige gevallen kun je ook een freeze-reactie doorbreken door te vertragen en te bewegen. Je hebt wellicht tijd om bij te komen van een freeze-toestand door te rusten. Ga bijvoorbeeld even 10 minuten zitten en adem rustig in en uit. Of ga even wandelen of sporten en heb aandacht voor je spieren en je lichaam.

Leven in een chronische freeze

Je kunt ‘bevriezen’ wanneer je op een bepaald moment in je leven met acuut gevaar in aanmerking komt. Zodra het gevaar voorbij is, kom je ook uit de freeze-reactie. Maar zou je ook kunnen ‘bevriezen’ zonder dat er direct gevaar is?

Elke dag begeef je je in situaties die je misschien normaal vindt, maar eigenlijk ‘gevaarlijk’ zijn. denk bijvoorbeeld aan lang overwerken of de vele schulden die afbetaald moeten worden. Maar ook de grote informatiestroom die je elke dag binnenkrijgt, zoals de vele berichtjes op je smartphone.

Je leven is natuurlijk niet direct in gevaar, maar je kunt wel dezelfde stressreactie vertonen. Je komt als het ware in een chronische freeze terecht. Je hebt moeite om beslissingen te nemen, je past je continu aan anderen aan en negeert je eigen gevoelens of je vindt het moeilijk om je doel in het leven te vinden.

Een chronische freeze kan gevaarlijk voor je gezondheid zijn. Sommigen proberen de freeze-toestand te doorbreken door op extreem hoog niveau te presteren of dingen te doen waardoor ze adrenaline in hun lichaam voelen. Velen raken verslaafd, krijgen gezondheidsproblemen of raken burn-out.

Kun je door burn-out last hebben van freeze-reacties?

Het is mogelijk dat een hoog cortisolgehalte een rol speelt bij freeze-reacties. Wanneer je lichaam meer van dit stresshormoon aanmaakt, zou je eerder een freeze-reactie kunnen krijgen. Maar hier wordt nog verder onderzoek naar gedaan.

Een burn-out kan je wel een vergelijkbaar gevoel geven. Het voelt alsof je compleet vastzit en je kunt je ook leeg en afwezig voelen. Wanneer je lichaam teveel stress heeft opgebouwd, kan je zenuwstelstel reageren door als het ware te bevriezen. Je kunt niets meer. Je bent volledig opgebrand.

Kun je een freeze-reactie voorkomen?

Het zal een hele uitdaging blijven om op alle stressvolle en angstige situaties in het leven voorbereid te zijn. In principe is een freeze-reactie een natuurlijke reactie van je lichaam om de ‘gevaarlijke situatie’ te overleven of de minste pijn te voelen.

Bepaalde beroepsgroepen, zoals brandweerlieden en ambulancepersoneel lopen een grote kans om in stressvolle en gevaarlijke situaties terecht te komen. Als er iets is wat zij niet willen is dat bevriezen. Ze moeten direct in actie kunnen komen om levens te redden. Om hun werk goed ten uitvoer te brengen volgen ze bepaalde trainingen. Het is lastig om een freeze-reactie te voorkomen, maar dus niet onmogelijk. Je kunt je reactie trainen door situaties te simuleren en vaak te trainen.

Tips om beter met stress om te gaan

Je kunt ook de kans verkleinen op een chronische freeze en een freeze-reactie van je zenuwstelsel door beter met stress om te gaan en stress zoveel mogelijk terug te dringen.

Voldoende rust en ontspanning

Neem daarvoor voldoende rust om te kunnen herstellen van stress. Zorg voor voldoende nachtrust en plan ontspannende activiteiten. Wanneer je ontspant, verlaagt je hartslag, vermindert je bloeddruk en herstel je van inspaning.

Meer bewegen en sporten

Door te bewegen kun je sneller herstellen van stress. Tijdens het sporten kunnen afvalstoffen beter worden afgevoerd en neemt de hoeveelheid cortisol en adrenaline in je lichaam af. De productie van gelukshormonen zoals endorfine wordt daarentegen gestimuleerd. Je voelt je meer ontspannen en zit lekkerder in je vel als je voldoende beweegt en sport.

Minder schermtijd

Je eigen smartphone kan een van de boosdoeners zijn waarom je zoveel stress hebt. Er is namelijk een verband tussen overmatig telefoongebruik en depressie, angst en stress. Leg je telefoon daarom vaker weg. Je kunt een tijdslimiet voor jezelf vaststellen en je telefoon anderhalf uur voor het slapengaan uitzetten.

Grenzen stellen

Daarnaast is het belangrijk dat je jezelf goed leert kennen en weet waar je grenzen liggen. Wanneer je continu over je grenzen gaat, loop je een groot risico burn-out te raken. Word je daarom meer bewust van je eigen grenzen en durf je grenzen aan te geven.

Conclusie: kun je anders reageren als je een freeze-reactie op stress hebt?

Een freeze-reactie is een automatische reactie van je lichaam als je bang bent of veel stress hebt. Je lichaam wil zichzelf in principe beschermen tegen gevaar en pijn. Je kunt in sommige gevallen een freeze-toestand doorbreken door gevoelens van angst en woede toe te staan of door te vertragen en te bewegen.

Maar als het gaat om een reactie op stress is het nog beter om stress zoveel mogelijk terug te dringen en er beter mee leren omgaan. Zo voorkom je dat je in een chronische freeze terechtkomt en verlaag je het risico op een burn-out.

Veelgestelde vragen

Referenties

1. Wikipedia.org – Orthosympathisch zenuwstelsel – gevonden op 24/04/2024
   Link naar een pagina op wikipedia.org
2. Wikipedia.org – Parasympathisch zenuwstelsel – gevonden op 24/04/2024
   Link naar een pagina op wikipedia.org