Wat zijn neurotransmitters?

Neurotransmitters zijn signaalstoffen, die vanuit je hersenen alle belangrijke taken van je lichaam aansturen. Ze zijn ook verantwoordelijk voor hoe we ons voelen: blij of boos, rustig of gestrest. Door de productie van ‘goede’ transmitters een zetje in de rug te geven en de ‘slechte’ transmitters te vermijden, kunnen we zelf stress verminderen, angstgevoelens tegengaan en blijer in het leven staan. Hoe doe je dat? Dat vertellen we je graag – maar daarvoor moeten we eerst uitleggen wat een neurotransmitter is en wat die doet.

Wat zijn neurotransmitters?

Een neurotransmitter is een stof die binnen je lichaam signalen overdraagt. Zonder deze microscopisch kleine stofjes konden we helemaal niets doen. Sommige neurotransmitters worden gebruikt om een opdracht voor een beweging door te geven, zoals in het voorbeeld van je vinger hierboven. Andere transmitters sturen je inwendige organen aan. Ze laten je maag bijvoorbeeld meer of minder verteringssappen aanmaken. En sommige transmitters zijn bedoeld om opdrachten naar andere delen van je hersenen te sturen – je hersenen bestaan namelijk ook uit zenuwcellen.

Hoe werken neurotransmitters?

Als je bijvoorbeeld je hand wil bewegen om in dit artikel omlaag te scrollen, dan geven je hersenen daarvoor een opdracht aan de zenuwen die naar je hand leiden. Er zitten een reeks van meerdere zenuwen tussen je hersenen en je hand, en die communiceren allemaal met elkaar. Dat doen ze door in de synapsspleet, de microscopisch kleine ruimte tussen twee zenuwen, neurotransmitters uit te wisselen.

De eerste zenuw die een signaal krijgt laat een hoeveelheid van een bepaalde neurotransmitter los in de synapsspleet. De volgende (ontvangende) zenuw neemt de neurotransmitter op, waardoor de elektrische potentiaal van het membraan van de hele zenuwcel verandert. Er schiet als het ware een klein elektrisch stroompje door die zenuwcel heen.

Door de verandering van het elektrische potentiaal laat de ontvangende zenuwcel aan zijn uiteinde ook weer neurotransmitters vrij, die in de volgende synapsspleet door de volgende zenuwcel worden opgenomen. De opdracht springt zo van cel tot cel, tot het signaal aankomt bij je vinger. Dit gebeurt allemaal enorm snel, zodat je vinger bijna direct beweegt als je hersenen de opdracht daarvoor geven.

Welke soorten neurotransmitters zijn er?

Neurotransmitters zijn selectief. Dat betekent dat er veel verschillende soorten van bestaan, die allemaal hun eigen functies hebben. Sommige werken op je spieren, je maag, je lever of je darmen. En andere neurotransmitters zorgen voor een belangrijk deel voor onze emoties. We ervaren plezier, woede, onzekerheid en stress omdat er bepaalde neurotransmitters vrijkomen in onze hersenen, en omdat andere hersencellen de boodschap van die stoffen overnemen en een emotie opwekken. Als onze ogen en oren bijvoorbeeld een enge hond zien en horen, dan sturen ze een boodschap naar de hersendelen die emoties opwekken, en daardoor voelen we angst.

Er zijn een paar transmitters die onze emoties en stemming kunnen veranderen, en de namen daarvan heb je vast wel eens gehoord.

• Adrenaline is één van de stoffen die je lichaam in die paniekstand zet als je een enge hond tegenkomt.
• Noradrenaline zorgt dat je hersenen op een hoger niveau van alertheid komen.
• Dopamine is een soort beloningsstof – als we blij zijn, lekker voedsel eten of een sigaret roken, komt deze transmitter vrij.
• Endorfines zijn natuurlijke pijnstillers, die vrijkomen bij lichaamsbeweging en als je je verwondt. Deze stoffen zorgen bijvoorbeeld dat je zonder al te veel pijn naar de EHBO kunt hinkelen als je je enkel verstuikt.
• Glutamaat zorgt dat je hersenen herinneringen beter kunnen opslaan.
• Serotonine is een stof die gevoelens van angst en stress onderdrukt, waardoor je je rustiger en blijer voelt.
• Cortisol wordt ook wel het ‘stresshormoon’ genoemd, omdat het vrijkomt als je stress ervaart. Het is eigenlijk een hormoon en geen neurotransmitter – maar het is één van de stoffen die zorgen dat je je slecht voelt als je lange tijd gestrest bent.

Wat zijn de functies van neurotransmitters?

Neurotransmitters hebben een hele belangrijke functie. Ze zorgen namelijk dat je lichaam de opdrachten van je hersenen uitvoeren. Het is handig om met je vingers omlaag te kunnen scrollen, om een banaan te pellen of een dekentje te pakken. Ook is het fijn dat je maag genoeg verteringsstoffen maakt, dat je hart sneller gaat kloppen als je gaat hardlopen, en dat je lever schadelijke stoffen uit je eten filtert.

Dan komen we bij dat andere voorbeeld – die enge hond. De emoties die je voelt als je dat beest tegenkomt (angst) zorgt ervoor dat er nieuwe transmitters worden vrijgelaten door je hersenen. Naar je longen om sneller te gaan ademen, naar je beenspieren om te zorgen dat je sneller kan rennen, en naar bepaalde hersendelen om veel alerter te worden. Dat zijn allemaal belangrijke veranderingen in je lichaam die er voor zorgen dat je weg kan rennen. In het geval van de hond dienen de transmitters dus om je lijf in een paniekstand te zetten, zodat je van het beest kunt ontsnappen. Zonder neurotransmitters zouden onze voorouders nooit hebben kunnen overleven in hun oer wereld vol gevaren: ze zouden binnen een dag door een sabeltandtijger zijn opgegeten of in een snelstromende rivier zijn verdronken.

Wat is de link tussen neurotransmitters en stress?

Wij leven tegenwoordig gelukkig in een veel minder gevaarlijke wereld dan onze voorouders. Tuurlijk, soms kom je nog steeds een doodenge dobermann tegen, en dan is het fijn dat je snel rechtsomkeert kunt maken. Maar verder is ons alledaagse leven behoorlijk vrij van echte gevaren.

Het jammere is dat onze hersenen en zenuwen nooit hebben geleerd dat we niet meer in die gevaarlijke oerwereld leven. Ze bevatten nog steeds de neurotransmitters die de emotie ‘angst’ overbrengen, en staan klaar om ons lichaam weer in de paniekmodus te zetten. Wat wij tegenwoordig als ‘eng’ ervaren, zoals hoge verwachtingen van ouders, nieuws over oorlogen aan de andere kant van de wereld, of de mogelijkheid dat we ontslagen worden, is helemaal niet zo gevaarlijk als een sabeltandtijger of een snelle rivier.

Toch gaat ons lichaam gewoon keihard in de paniekstand als die neurotransmitters hun taak uitvoeren. Door de signalen van adrenaline en noradrenaline gaat je hart kloppen, je zicht wordt troebel, je maag raakt in de knoop. Als je constant stress en/of angst ervaart, kunnen er nog veel meer vervelende lichamelijke en geestelijke verschijnselen optreden. Die worden voor een groot deel veroorzaakt door een stijging in de niveaus van het ‘stresshormoon’ cortisol. Ook als de bron van je stress verdwijnt, kan het daarna nog heel lang duren voordat je cortisolniveaus weer normaal zijn en je je weer goed voelt.

Hoe kan ik deze informatie praktisch gebruiken bij stress?

Als je dit artikel tot hier hebt gevolgd, dan heb je waarschijnlijk dit ervan meegekregen: onze emoties en lichamelijke conditie worden beïnvloed door neurotransmitters. Wanneer je een situatie als ‘leuk’ ervaart, laten je hersenen transmitters vrij waardoor je je rustig en blij voelt. Als je angst of stress ervaart, dan sturen je hersenen andere stoffen, waardoor je je bang, verdrietig en overprikkeld voelt. En ook je lichaam slaat op hol van deze signaalstoffen.

Gelukkig geeft deze kennis ons de gereedschappen in handen om onze stresslevels aan te pakken, en om ons beter en kalmer te voelen. Dat kunnen we doen door de afgifte van ‘goede’ transmitters te stimuleren, en door het vrijkomen van ‘slechte’ transmitters te voorkomen. Hoe kunnen we dit in de praktijk voor elkaar krijgen? Een paar voorbeelden.

• Bij lichaamsbeweging komen pijnstillende endorfinen vrij, waardoor je je beter gaat voelen. Regelmatig wandelen, fietsen, hardlopen of sporten is dan ook goed voor je stemming.
• Leuke situaties meemaken verhoogt de gehaltes aan dopamine (dat beloningsstofje) in onze hersenen. Een mooie film kijken, lekker eten maken, bezig zijn met een hobby of afspreken met vrienden helpt hierbij en we voelen ons vaak beter. Sommige mensen roken of gebruiken illegale drugs tegen de stress, omdat die stoffen ook dopamine stimuleren – maar dat levert weer heel andere risico’s op!
• Ontspannen verlaagt de niveaus van adrenaline, noradrenaline en cortisol in ons lichaam. In de natuur zijn, geluidsoverlast beperken, een warm bad nemen en meer vrije tijd nemen is daardoor goed voor onze stemming.
• Moderne antidepressiva (SSRI’s) zorgen dat de kalmerende transmitter serotonine langer in de synapsspleet tussen je zenuwen aanwezig blijft, waardoor je je kalmer en minder angstig voelt.

Veelgestelde vragen

Bronnen

1. Wikipedia.org – Neurotransmitters – gevonden op 22-06-2022
   Link naar pagina op wikipedia.org
2. Pubmed.gov – Neurotransmitters – gevonden op 22-06-2022
   Link naar pagina op pubmed.gov
3. Hersenletsel-uitleg.nl – Zenuwcellen en neurotransmitters – gevonden op 22-06-2022
   Link naar pagina op hersenletsel-uitleg.nl