Burn-out door de overgang. De invloed op stress op overgangsklachten

Burn-out door de overgang: De overgang gaat voor veel vrouwen gepaard met klachten als: opvliegers, slecht slapen, hartkloppingen, gewrichtspijn en stemmingswisselingen. Oorzaak van deze klachten zijn veranderingen in de hormoonhuishouding. Ook op stress reageert ons lichaam met hormonen.

Stress tijdens de overgang zorgt ervoor dat het hormoonsysteem nog meer uit balans raakt, waardoor de overgangsklachten verergeren. De verminderde nachtrust als gevolg van de overgang/ stress vermindert je belastbaarheid en veerkracht en vergroot je stressgevoeligheid. Dat verklaart dat je af en toe een korter lontje hebt naar je kinderen, partner en/of collegae.

Uit de praktijk

Met regelmaat zien we vrouwen van ongeveer 35 jaar die bij ons komen met stressklachten, overbelastingsklachten en burn-outklachten. Wanneer we tijdens het eerste contact in kaart brengen wat zij denken dat de oorzaken van de huidige klachten zijn, dan sommen ze vaak verschillende factoren op. Factoren als: langdurig hoge werkdruk, mantelzorgtaken, een scheiding of een ander verlies. Maar ook: piekeren, verstoorde nachtrust en nog veel meer. Op het einde van de opsomming zegt een enkeling soms ‘oh ja, en ik ben ook in de overgang‘.

Dat wordt dan op een manier toegevoegd alsof dat eigenlijk niet zo belangrijk is en er niet echt toe doet. Bij de overige vrouwen vragen we standaard zelf maar of ze al in de overgang zijn of dat ze die menopauze inmiddels al weer helemaal overleeft hebben. Meestal bevestigen ze dan dat ze inderdaad in de pre-overgang of overgang zitten. Sommige vrouwen beamen dan dat ze zelf ook al dachten dat ze er misschien al mee te maken hebben.

Wat bij de meeste vrouwen echt opvallend is, is dat ze de huidige klachten totaal niet met de overgang in verband brengen of gebracht hadden. We leggen hen dan uit dat ze de gevolgen van de hormonale veranderingen zeker niet moeten onderschatten. Sterker nog: de gevolgen van de menopauze vormen dan mogelijk wel niet de hoofdoorzaak van de huidige klachten, maar hebben wel een veel grotere invloed in het totale plaatje dan dat zij zelf denken.

Vaak horen we dat vóóraf aan de overgang de totale belasting gevormd door werk- en privéomstandigheden nog (net) te doen was. Maar dat de overgangsklachten een hele grote druppel hebben gevormd die de spreekwoordelijke emmer deed overlopen.

Wat gebeurt er hormonaal in de overgang?

Voordat we de link gaan leggen tussen overgangsklachten en stress of zelfs burn-out, is het goed om te weten wat de overgang precies met je doet. Tijdens de overgang verandert je lichaam niet van de ene dag op de andere. Terwijl je eierstokken langzaam hun werk neerleggen, verschuiven je hormoonspiegels in golven. Gemiddeld duurt dit proces ongeveer acht tot twaalf jaar, met voor iedere vrouw een eigen ritme.

Daling oestrogeen en progesteron

• Oestrogeen (vooral oestradiol)
  Vanaf ongeveer je midden 40 wordt de gemiddelde hoeveelheid oestrogeen lager, maar je merkt vooral de grilligheid: ene maand hoge pieken, de volgende maand diepe dalen. Pas na je allerlaatste menstruatie, het “menopauzemoment”, blijft je oestrogeen blijvend laag (ongeveer tien procent van vroeger).
• Progesteron
  Dit hormoon zakt nóg eerder én consistenter. Zodra een cyclus géén eisprong meer heeft, maak je nauwelijks progesteron aan. Daardoor beleef je een periode van relatieve “oestrogeendominantie”, wat verklaart waarom je borsten gevoeliger kunnen zijn en je bloedingen soms heviger.
• FSH en LH
  Je hersenen voelen de hormonendaling en gooien FSH en LH omhoog om de eierstokken aan te porren. Na de menopauze blijven deze waarden hoog; ze zijn zelfs hét bloedtest-bewijs dat je echt in de postmenopauze zit.

Perimenopauze vs menopauze

De perimenopauze [1] start zodra je cyclus onregelmatiger wordt en duurt tot één jaar ná je laatste menstruatie. In deze fase kun je alles verwachten: opvliegers die komen en gaan, nachtelijk zweten, wisselende stemmingen, migraine, gewrichtsklachten of juist periodes zonder noemenswaardige symptomen. Het is niet raar als je je soms afvraagt: “Wat ís er met me aan de hand?” – het is eenvoudigweg je hormonenorkest dat zoekende is naar een nieuw ritme.

Menopauze (postmenopauze)
De menopauze wordt vastgesteld na 12 achtereenvolgende maanden zonder menstruatie. De eierstokken produceren nu nog maar minimale hoeveelheden oestrogeen (vooral oestron), progesteron is vrijwel afwezig, en FSH/LH stabiliseren op een hoog plateau. Typische symptomen verschuiven: opvliegers kunnen nog enkele jaren aanhouden, maar vaginale droogheid, botdichtheidsverlies en veranderingen in cholesterolwaarden treden meer op de voorgrond.

Kortom: de overgang is geen abrupte “uitknop” maar een geleidelijke hormonale herstructurering. Progesteron daalt het vroegst en meest consistent, oestrogeen volgt met pieken en dalen tot het na de menopauze laag blijft, terwijl FSH en LH juist stijgen. Het samenspel van deze hormonen bepaalt de typische klachten van de peri- en postmenopauze.

Wat doet de overgang met je?

Vooraf en tijdens de overgang heeft vooral de vermindering van het vrouwelijk hormoon oestrogeen diverse effecten. Eén van die effecten zijn de onrustige nachten. De verstoorde nachtrust – o.a. door opvliegers en nachtelijk zweten, wordt vaak wel herkend. Echter de gigantische impact die deze verstoorde nachtrust heeft op hun veerkracht en belastbaarheid realiseren ze zich veel te weinig. Deels omdat de overgangsklachten geleidelijk hun leven binnensluipt. Vrouwen zijn het normaal zijn gaan vinden en menen dat ze dit maar lijdzaam moeten ondergaan omdat dit er nu eenmaal bij hoort.

Wanneer de hoeveelheid slaap en de kwaliteit van de slaap afneemt, loopt de accu echter langzaam leeg. Slaaptekort is een essentieel probleem wat uiteindelijk een burn-out kan doen helpen ontstaan. Omgekeerd is voldoende hoeveelheid en kwaliteit van slaap essentieel in het herstellen van een burn-out.

Een ander bekend gevolg van de overgang is dat je je regelmatig gestresst, somber en depressief kunt voelen. Het wisselende niveau van oestrogeen tijdens de overgang maakt vrouwen namelijk gevoeliger voor de effecten van een depressie en stress.

Overlap en wisselwerking tussen overgang en stress

Wanneer je lichaam bezig is om je vrouwelijke hormonen terug te schroeven, staat je hele lichaamsregulatie al op scherp. Voeg daar dagelijkse deadlines, zorgen of slecht slapen aan toe en je merkt dat stress je overgangsklachten sterk kunnen versterken, maar ook omgekeerd. Hetzelfde orgaan (de bijnier) moet nu zowel stresshormonen als een deel van de geslachtshormonen leveren; dat maakt de belasting bij langdurige spanning extra groot.

Cortisol-disbalans

Onze bijnieren produceren namelijk ook onze stresshormonen adrenaline en cortisol. In geval van stress krijgen deze hormonen voorrang. Het vrouwelijke geslachtshormoon progesteron heeft dezelfde bouwstof als het stresshormoon cortisol. Naarmate je meer stress hebt, maak je daardoor minder aan van het vrouwelijke geslachtshormoon progesteron. Normaal gesproken hoeft dit geen directe klachten op te leveren, maar in de overgang als de productie van progesteron in de eierstokken ook al daalt, kan dit net de spreekwoordelijke druppel zijn die de emmer doet overlopen.

Progesteron is een bouwstof van cortisol, een bijnierhormoon. Menstruatie en menopauze zijn zeer intensieve hormonale processen die een zwaar beroep doen op de bijnieren. Deze zullen extra gas geven door meer bijnierhormonen, zoals cortisol, te produceren en dus een grotere behoefte hebben aan progesteron voor de productie van cortisol.

Dit put op termijn de progesteronvoorraad van vrouwen uit. De menopauze kan hierdoor extra problematisch worden, omdat juist tijdens en na de overgang de hormoonproductie van vrouwen zwaar leunt op de bijnieren!  Bedenk dus dat veel overgangsklachten niet zozeer te maken hebben met een daling van oestrogeen bij vrouwen, maar juist totale uitputting van progesteron!

Hoe merk je dit een cortisol disbalans?

• Je word ’s nachts wakker rond 3 uur omdat je cortisolspiegel te vroeg piekt. Zo kun je slaapproblemen ontwikkelen.
• Je hebt stevige opvliegers op drukke dagen, doordat cortisol de warmte-thermostaat in je hersenen reset.
• Je voelt je sneller opgejaagd én uitgeput tegelijk: je voelt je ‘aan’ maar mist de energie om echt door te pakken.

Door deze disbalans verschuift ook je bloedsuiker, slaat vet sneller rond je taille neer en gaat botopbouw trager en dat zijn precies die gebieden die door laag oestrogeen kwetsbaarder zijn.

Vicieuze cirkel stress-hormonen

Door de relatie tussen stress en de overgang ontstaat er een negatieve vicieuze cirkel:

1. Dalend oestrogeen ➜ prikkelbaarheid
   Minder oestrogeen betekent een lagere serotonine- en GABA-activiteit. Je filtert geluiden, deadlines of kritiek slechter en voelt je vlugger geprikkeld waardoor je eerder geïrriteerd bent of prikkelbaarheid ervaart.
2. Prikkel ➜ extra hoge/­lange cortisolpiek
   Wat vroeger een korte stress-respons was, wordt nu een langdurige, hogere piek, omdat je stress­‐remmende hormonen minder tegenwicht bieden. Je kunt je zodoende bijvoorbeeld opeens heel onzeker voelen.
3. Hoge cortisol ➜ onderdrukking geslachtshormonen
   De bijnieren verschuiven hun enzymen: “stress eerst, hormonen later”. Daardoor daalt je oestrogeen nóg verder en blijft progesteron vrijwel afwezig.
4. Lagere geslachtshormonen ➜ heftigere overgangs­klachten
   Opvliegers, hartkloppingen en stemmingswisselingen worden intenser, wat je gevoeligheid voor stress weer extra vergroot.
5. Meer stress ➜ nieuwe cortisolpiek
   De cirkel sluit zich: je stressrespons triggert extra hormonale schommelingen, die op hun beurt opnieuw stress oproepen.

Door deze kringloop te doorbreken geef je je bijnieren ruimte om niet alleen cortisol maar ook ondersteunende hormonen te blijven maken. Zo neemt de wisselwerking tussen stress en overgangsklachten geleidelijk af en krijg jij meer grip op beide.

Waarom overgangsklachten burn-out in de hand werken

Zoals we hierboven beschrijven werken overgangsklachten extra stress in de hand. Het zet jouw stress-systeem op scherp; tel daarbij op slaapproblemen, emotionele pieken en een haperend concentratievermogen en je begrijpt hoe snel de emmer kan overlopen. Burn-out ontstaat zelden “plotseling”. Een burn-out is een eindstation van een lange periode waarin herstel structureel te kort heeft geschoten. Overgangsklachten vergroten precies díe herstel-tekorten.

Slaapproblemen als risicofactor

Een probleem dat ervoor zorgt dat overgangsklachten uitmonden in een burn-out is het gebrek aan slaap en daardoor komende slaapproblemen:

• Nachtelijke opvliegers en cortisolpieken
  Een plotselinge hittegolf om drie uur ’s nachts jaagt je hartslag omhoog, drijft je uit bed en laat je bijnieren extra cortisol loslaten. Zo mis je diepe slaap en dat is juist dé fase waarin je brein afvalstoffen afvoert en het zenuwstelsel tot rust komt.
• Chronische vermoeidheid en een lager stressbuffervermogen
  Na te weinig slaap start je dag al met een lege batterij. Daardoor reageer je sneller geprikkeld op deadlines of lawaai, wat je cortisol nog verder laat stijgen. Een vicieuze cirkel ontstaat: gebroken nachten betekent vaak minder veerkracht wat zorgt voor meer stress wat weer zorgt voor nóg slechter slapen.
• Slaaptekort vertekent emoties
  Hersengebieden die emoties reguleren (amygdala, prefrontale cortex) functioneren slechter bij slaapgebrek. Je ervaart gebeurtenissen negatiever, waardoor de subjectieve stresslast stijgt.

Stemmingswisselingen & concentratieverlies

Een ander probleem dat zorgt dat overgangsklachten overgaan in een burn-out zijn de stemmingswisselingen maar ook concentratieproblemen:

• Hormonale schommelingen ondermijnen je emotionele rem: Dalend oestrogeen verlaagt serotonine en GABA, terwijl progesteron (het kalmerende “nuchterheids-hormoon”) vaak wegvalt. Gevolg: je stemmingen worden instabieler, het schiet sneller van vrolijk naar somber of prikkelbaar. Dat kost extra mentale energie en kan relationele spanningen op het werk of thuis versterken.
• Mist in je hoofd (“brain fog”): Fluctuerend oestrogeen beïnvloedt acetylcholine en dopamine, neurotransmitters die nodig zijn voor focus en geheugen. Projecten die vroeger moeiteloos gingen, vragen nu om een groot concentratievermogen. De mismatch tussen jouw eigen verwachtingen en wat er werkelijk lukt, creëert frustratie en daarmee tot extra stress.
• Zelftwijfel en prestatiedruk: Wanneer taken langer duren of fouten vaker voorkomen, komt al snel de gedachte: “Wat is er mis met mij?” Die zelfkritiek verhoogt adrenaline en cortisol nog verder, waardoor je juist minder helder denkt. Zo kan een domino-effect ontstaan van afnemende prestaties, meer stress, een lager zelfbeeld en daardoor nog harder vechten tegen een lijf dat zijn grenzen aangeeft.

Door slapeloze nachten, emotionele pieken en cognitieve mist loop je dus meer kans om de grens naar burn-out te overschrijden. Hoe eerder je herkent dat overgangsklachten niet “erbij horen” maar een concrete stressversterker zijn, hoe sneller je kunt ingrijpen en een burn-out voorkomt.

Signalen dat stress en menopauze elkaar versterken

Het is goed om te wat de signalen zijn dat stress de menopauze versterkt. Niet alleen om je overgang draaglijker te maken, maar ook om een burn-out te voorkomen.

Je kunt dit herkennen aan:

1. Fysieke signalen

• Opvliegers die plots feller of talrijker zijn na een stressvolle dag: cortisol verstoort de thermostaat in je hypothalamus, waardoor je warmte-aanvallen extra hard aankomen.
• Hartkloppingen of een onrustig gevoel in de borst: terwijl je eigenlijk niets fysieks inspannends doet. Hartkloppingen zijn een heel bekend signaal van teveel stress.
• Nachtelijk zweten gevolgd door klaar-wakker liggen: je lichaam laat tegelijk een cortisolpiek en een oestrogeendip zien. Dit zorgt ervoor dat je ’s nachts drijfnat van het zweet kunt wakker worden.
• Snellere gewichtstoename rond je buik: stresshormonen sturen vetopslag naar de taille precies in de periode dat laag oestrogeen je stofwisseling al vertraagt. Dit kan ook de reden zijn dat afvallen (het zwembandje) kwijtraken soms niet lukt.
• Verergerende gewrichts- of spierpijn: cortisol breekt collageen sneller af, terwijl oestrogeen daar normaal een beschermende rol speelt.

2. Mentale signalen

• Explosieve stemmingswisselingen: je reageert heftiger op kleine prikkels, van verdrietig naar boos in minuten.
• Aan-houdende “brain fog”: concentratie en woordvinding raken zoek, vooral op stresspieken.
• Over-alert of juist uitgeput (“wired but tired”): je voelt je opgejaagd maar hebt geen energie meer om te presteren.
• Piekeren in de nacht: cortisol houdt je brein actief precies als je zou moeten herstellen.
• Verlies van zelfvertrouwen: omdat taken die je altijd beheerste plots moeizaam gaan, wat weer extra stress oplevert.

Merk je meerdere van deze signalen tegelijk, dan is de kans groot dat stress jouw overgangsklachten versterkt maar ook omgekeerd. Door deze signalen serieus te nemen, maak je je leven draaglijker. Niet alleen voor jezelf, maar ook voor je gezin, collega’s en familie.

Krijgt iedere vrouw te maken met overgangsklachten?

De overgang vormt helaas voor 80% van de vrouwen in meer of mindere mate een extra belasting voor lichaam en geest. Dat de klachten fors kunnen zijn, blijkt uit het gegeven dat een derde van het ziekteverzuim van werkende vrouwen tussen de 44 en 60 jaar toe te kennen is aan overgangsklachten. Na de overgang hebben de hormonen in het vrouwenlichaam veelal een nieuwe balans gevonden en verdwijnen de klachten.

Totdat deze nieuwe balans is ontstaan, is het voor vrouwen met overgangsklachten nodig om keuzes te maken die zorgen voor evenwicht tussen draagkracht (dat wat ik kan dragen) en draaglast (dat wat ik op mijn bordje heb). Immers, de overgang vormt een extra belasting voor lichaam en geest, waardoor de draagkracht voor andere zaken kleiner is geworden. Als je als vrouw in de overgang een stressvol bestaan hebt, is de noodzaak om lichaam en geest in balans te brengen nog groter. Doe je dat niet, dan liggen ziekte en uitval op de loer.

Eerste hulp: wat kun je nu doen?

Veel vrouwen denken dat het erbij hoort en er niets aan de klachten te doen is. Dat is erg jammer want er zijn diverse middelen die de klachten kunnen doen helpen verminderen. Een overgangsconsulente bijvoorbeeld kan je daarin adviseren. (Een overgangsconsulente is een verpleegkundige die gespecialiseerd is in overgangsklachten.) Wanneer de klachten die samenhangen met de overgang verminderen, dan zal dat al een essentieel verschil maken!

7 Quick wins thuis

1. Adempauzes van 2 × 5 minuten
   Zet drie keer per dag een telefoon-timer op 5 minuten. Ga zitten, adem 4 tellen in – 6 tellen uit. Dit verlaagt je cortisolspiegel binnen tien minuten en tempert opvliegers direct.
2. Leer redelijk te zijnJe kunt de stress in je leven verminderen met praktische maatregelen gericht op het verminderen van de stress in je leven, zoals het verminderen van taken of het inschakelen van hulp. Daarnaast kun je leren meer te relativeren en piekergedrag te verminderen om zo de balans te herstellen.
3. Koele, donkere slaapkamer
   Richt je slaapkamer op 18 °C in, gebruik verduisterende gordijnen en leg een handwaaier of koel kussen naast je bed. Minder nachtelijk zweten betekent een diepere slaap wat zorgt voor meer veerkracht.
4. “Geen-schermen-uur” voor het slapengaan
   Blauw licht jaagt cortisol omhoog en drukt melatonine omlaag. Kies één uur vóór bed voor lezen, puzzelen of zachte muziek; je valt sneller in slaap én wordt minder vaak wakker.
5. Eiwit- en vezelrijke avondmaaltijd
   Denk aan zalm met linzen of tofu met volkorenrijst en groenten. Een stabiele bloedsuiker voorkomt nachtelijke stresshormoon-pieken.
6. Regelmatig, rustig bewegen
   Regelmatig bewegen helpt bij het verminderen van de overgangsklachten. Een van de redenen is dat bewegen kan helpen je slaap te verbeteren. Uiteraard als je dit op het juiste moment doen (niet laat op de avond en ook niet te vroeg in de ochtend). Maar ook de diverse neurohormonale effecten van bewegen op ons brein leveren een bijdrage. Dat komt dus mooi uit, want regelmatig en gedoseerd gaan bewegen vormt niet voor niets steevast een onderdeel van onze begeleiding.
7. Zorg voor een gezonde leefstijl
   Ook je leefstijl heeft invloed op je overgangsklachten. Zo verergeren roken, koffie en alcohol veelal de klachten, terwijl het eten van veel groenten en regelmatige lichaamsbeweging juist een gunstige invloed hebben. De juiste leefstijl kan je draagkracht tijdens de overgang weer wat vergroten.

5 Quick wins op het werk

Ook op je werk kun je een aantal praktische dingen doen om je stress te verminderen:

1. Tijdblokken van 50 minuten
   Plan taken in blokken van 50 minuten gevolgd door 5 – 10 minuten pauze. Korte herstelmomenten voorkomen accumulatie van stresshormonen en geven je brein zuurstof.
2. Werkplek-temperatuur onder ~22 °C
   Een iets koelere ruimte of een bureau-ventilator reduceert opvliegers én houdt je concentratie langer scherp.
3. “Eerste 90 minuten = focus-zone”
   Reserveer de eerste anderhalf uur van je werkdag voor cognitief zwaar werk, vóórdat eventuele opvliegers of vergaderstress toeslaan. Zet notificaties uit en communiceer deze focus-zone aan collega’s.
4. Sta even op zodra je hart sneller klopt
   Voel je hartkloppingen? Sta op, loop naar het raam, kijk 30 seconden in de verte en adem rustig. Dit reset je zenuwstelsel en voorkomt dat een stresspiek omslaat in brain fog.
5. Beperk cafeïne na 14:00
   Vervang koffie of cola door kruidenthee of water met munt. Minder cafeïne = lagere avond-cortisol = betere slaap = minder burn-out-risico.

Met deze thuis en werk-quick-wins kun je vandaag al de vicieuze cirkel tussen stress en overgang doorbreken. Kies er twee of drie uit, voer ze consequent een week uit en evalueer: welke geven jou merkbaar meer rust en energie? Bouw die vervolgens uit tot vaste routine en voeg stapsgewijs nieuwe elementen toe. Zo blijf je aan het stuur van je hormonen én je stressniveau.

Coaching en training als duurzame oplossing

Meulenberg Training & Coaching (MTC) pakt de relatie stress, burn-out én overgangsklachten bij de wortel aan met een wetenschappelijk onderbouwde BERG-methode (Bewegen, Eten, Rust, Gedrag). Meer dan 10 jaar ervaring en ruim 10.000 afgeronde trajecten laten zien dat een gestructureerde, integrale aanpak het herstel versnelt en verzuim blijvend terugdringt.

Individuele coaching

Een persoonlijk traject in de natuur of hybride (live + online) waarin een ervaren coach jouw stress- en hormoonprofiel in kaart brengt, direct met praktische stappen aan de slag gaat en continu je progressie bijhoudt.

• Start binnen 24 uur; geen wachtlijsten
• > 10 000 cliënten geholpen in 10+ jaar
• BERG-methode: Bewegen | Eten | Rust | Gedrag – holistisch & evidence-based
• Concreet en resultaatgericht: focus op energie, niet op symptomen
• Landelijke dekking van gecertificeerde stress- & burn-out-experts
• Blended of volledig online mogelijk, passend in elke agenda

Groepstraining ‘Grip op de Overgang’ voor bedrijven

Een interactieve workshop voor teams en leidinggevenden die inzicht geeft in de stress-overgang-koppeling en direct toepasbare handvatten biedt om verzuim te voorkomen en werkplezier te vergroten.

• Modulair op te bouwen; past binnen bestaande vitaliteits- of HR-programma’s
• Speciaal voor vrouwen 45+: 55 % ervaart hinder; training pakt dat aan
• Praktische tools voor medewerkers én leidinggevenden — meteen toepasbaar
• Veilige setting die openheid en bespreekbaarheid creëert
• Meetbaar minder verzuim en meer duurzame inzetbaarheid
• Gegeven door stress- en burn-out-experts met stevige praktijkervaring

Veelgestelde vragen

Referenties

1. mayoclinic.org – Perimenopause – Gevonden op 07/07/2025
   Link naar de pagina op Mayoclinic.org