De paradox van niks kunnen doen: van niks doen tot actief herstel

Even helemaal niets doen. Het is belangrijk voor ons lichaam en onze geest. Even niks doen zorgt er voor dat we op kunnen laden zodat we weer energie hebben voor een nieuwe dag, een nieuwe opdracht, een nieuwe uitdaging. Niks doen is dan ook heel belangrijk als je uit hevige stress of zelfs een burn-out wilt komen. Maar ‘niks doen’ blijkt vaak makkelijker gezegd dan gedaan.

Waarom is het zo moeilijk om even niks te doen

De wereld vraagt veel van ons en geeft veel prikkels. We moeten voldoen aan (soms zelf opgelegde) verwachtingen, willen steeds meer in steeds minder tijd en krijgen vaak zo veel prikkels dat onze geest soms even niet meer weet waar hij het moet zoeken.

Dat maakt het heel moeilijk om even niks te doen. En met ‘niks’ bedoelen we ook echt niks. Geen verwachtingen, geen werk, geen lijstje met dingen die je nog moet doen. Er lijkt namelijk altijd wel iets te doen, van nog wat werk dat je af wilt maken voor het weekend tot scrollen door de verhalen op social media.

Wat is een burn-out en wat doet het met ons lichaam en onze geest

De letterlijke vertaling van ‘burn-out’ is ‘opgebrand’. Dit is dan ook wat de meeste mensen met een burn-out voelen. Ze voelen zich lichamelijk en geestelijk uitgeput, ze zijn opgebrand. De oorzaak ligt vaak bij een langere periode van stress.

We spreken van een burn-out als je zes maanden of langer last hebt van spanningsklachten zoals lichamelijke en geestelijke vermoeidheid, snel prikkelbaar zijn, moeite hebben met slapen, snel huilen en veel piekeren. Sommige mensen geven aan dat ze zich machteloos voelen, alsof ze de controle over het leven krijt zijn. Ook maagpijn en hoofdpijn horen bij de klachten. De mate van vermoeidheid en de klachten verschillen overigens per burn-out en per persoon.

Een burn-out is iets anders dan overspannen zijn. Overspannen zijn gaat vaak vooraf aan een burn-out. De symptomen lijken op die van een burn-out, maar zijn vaak wat milder. Wat overigens niet wil zeggen dat ze mild zijn.

Waarom kan ik niks doen tijdens hevige stress of een burn-out

Bij hevige stress of een burn-out kan alles wat je voorheen in het dagelijks leven fluitend deed ineens een hele opgave zijn. Traplopen, een telefoontje plegen, naar de supermarkt rijden. Het is allemaal heel vermoeiend. Je energie is gewoon helemaal op.

Uitputting en gebrek aan energie

Uitputting en een gebrek aan energie zijn een vorm van protest van je lichaam. Het geeft je een signaal dat je lichamelijk en geestelijk rust nodig hebt. Het feit dat je lichamelijk niet veel meer kunt, heeft vaak ook een effect op je stemming. Je hebt nergens meer zin in, het kost immers veel moeite, en ‘maak maar zin’ werkt gewoon niet meer. Ook je geest geeft aan dat hij toe is aan rust.

Verminderde concentratie en focus

Hoewel je bij een burn-out vaak ontzettend moe bent, wil het slapen meestal niet lukken. Zodra je het kussen raakt begint je hoofd te werken. Je gaat piekeren, bedenkt wat je allemaal nog moet doen, vraagt je af of je iets vergeten bent.

Door het gebrek aan slaap heb je overdag minder focus en concentratie. Je gedachten dwalen snel af of misschien ben je gemakkelijk afgeleid. Dit heeft weer invloed op je dagelijks leven en kan zelfs leiden tot gevaarlijke situaties in bijvoorbeeld het verkeer.

Emotionele uitputting en apathie

Sta je onder hevige stress, dan kun je apathisch overkomen. Dit heeft te maken met emotionele uitputting. Het lukt je niet meer om nog enige vorm van enthousiasme of interesse op te wekken. Je emoties beginnen af te vlakken omdat je geest er geen energie meer voor heeft.

Hoe kan niks doen bijdragen aan herstel van hevige stress

Veel symptomen van hevige stress maken dat je zowel mentaal als fysiek stil komt te vallen. Dit is een signaal van je lichaam en geest dat ze overbelast zijn. In plaats van daar tegen in te gaan, is het verstandig naar je lichaam te luisteren. Veel mensen met een burn-out hebben daar moeite mee, omdat ze in een soort flow zitten waar ze moeilijk uit kunnen komen. Sommige mensen gaan (te) actief aan de slag met herstel, bijvoorbeeld door veel te veel te sporten of een mindfulness cursus te volgen. De eerste stap naar herstel is vaak echter eerst even helemaal niks te doen.

Het belang van voldoende rust tijdens een burn-out

Door helemaal niets te doen komen lichaam en geest tot rust en kom je uit flow. Deze fase van herstel is vooral gericht op het verminderen van spanningsklachten. Je hoeft even helemaal niets van je omgeving en niets van je hoofd. Dit wil bijvoorbeeld zeggen: helemaal vrij nemen van je werk en dus niet toch een dag per week werken. Niks doen is de eerste stap om je lichaam en geest weer te laten opladen. Pas als je lichaam weer kan opladen heb je energie om actief te werken aan het herstel van hevige stress.

Accepteren van de situatie en het gevoel niets te kunnen doen

Van de stressvolle flow naar helemaal niks doen is voor veel mensen geen eenvoudige stap. Daar is een aantal dingen voor nodig: zelfcompassie, het vermijden van schuldgevoelens en het wegblijven bij zelfoordeel.

Het belang van zelfcompassie

Zelfcompassie is lief zijn voor jezelf. Zeker tijdens hevige stress is dit heel belangrijk. Het wil niet zeggen dat je medelijden met jezelf hebt of jezelf zielig vindt. Het betekent wel dat je toe durft te geven dat je een moeilijke tijd hebt en dat je sommige dingen gewoon even niet kan. Je bent begripvol en vriendelijk tegenover je eigen gebreken, tegenover je eigen lichaam en geest. Het helpt je te relativeren en dingen te accepteren zoals ze zijn.

Vermijden van zelfoordeel en schuldgevoelens

Een burn-out gaat vaak gepaard met schuldgevoelens. Bijvoorbeeld tegenover collega’s omdat jij je werk niet kunt doen of tegenover vrienden omdat je geen energie hebt om met ze te praten of naar een verjaardag te gaan. Ook zelfoordeel komt vaak voor bij hevige stress. ‘Waarom kan ik dit niet, wat ben ik toch slap, ik ben waardeloos,’ zijn veelgehoorde uitspraken, vaak veroorzaakt door een gebrek aan zelfcompassie.

Deze gevoelens geven extra stress, niet alleen mentaal, maar ook fysiek. Je wilt het werk toch doen of gaat toch naar dat feestje terwijl je eigenlijk te moe bent. Lukt het niet, dan ga je piekeren of word je boos op jezelf, waardoor je uiteindelijk de stressklachten erger maakt.

Terugkeer naar het werk na een burn-out

Ben je op de weg terug van een burn-out, dan kun je dit in een keer teniet doen door te snel weer aan het werk te gaan. Daarom is het belangrijk rustig, stap voor stap, terug te keren naar het werk. Daarbij is het ook niet erg dat er misschien een keer een stapje terug gedaan wordt.

Het belang van een geleidelijke en ondersteunde terugkeer

Wie op de weg terug is van een burn-out gaat niet in een keer weer volledig aan het werk. Om te voorkomen dat er weer stress ontstaat, gaat de terugkeer stap voor stap. Dat begint met een gesprek tussen de werkgever en jouw als werknemer. Hoe staat het er nu voor, welke stappen nemen jullie samen en wat heb jij nodig om de terugkeer naar het werk te laten slagen? Lag de burn-out deels bij je werk? Ga dan in overleg met je werkgever om te voorkomen dat je opnieuw te veel stress ervaart.

Het opstellen van een gezond werkplan

Als de re-integratie goed wordt aangepakt kan je meestal na drie maanden weer aan het werk. Dit wil zeggen dat je samen met je werkgever een goed werkplan opstelt. Daarbij moet voor beide partijen duidelijk zijn wat jullie van elkaar verwachten.

Onderdeel van dit werkplan is de mogelijkheid een stapje terug te doen als blijkt dat je toch te snel of te veel aan het werk bent gegaan. Ook is het belangrijk bij je werkgever aan te geven waar jij stress van krijgt op het werk. Daarbij zijn tussentijdse evaluaties van belang. Deze geven de mogelijkheid het werkplan tussentijds aan te passen als het toch niet helemaal gaat zoals jij gehoopt had.

Herken waarschuwingssignalen om terugval te voorkomen

Voorkomen is beter dan genezen. Dat geldt voor alles, en dus ook voor een burn-out. Heb je een burn-out gehad, dan weet je vaak wat de signalen zijn. Je hebt bijvoorbeeld snel hoofdpijn of last van je maag of bent sneller prikkelbaar. Houd er wel rekening mee dat symptomen kunnen veranderen. Je kunt bijvoorbeeld nooit hoofdpijn gehad hebben en dit ineens wel krijgen. Veel voorkomende symptomen die kunnen duiden op een terugval zijn somber worden, je opgejaagd voelen, weinig energie hebben, dingen vergeten, slecht slapen en sneller boos zijn.

Tips om beter te herstellen van hevige stress

Merk je dat je last hebt van hevige stress of heb je het gevoel dat je matige stress hebt en dat dit over kan slaan in hevige stress? Klachten zijn een signaal van het lichaam. Luister daar naar om te voorkomen dat stress een burn-out wordt. Allereerst is het van belang te kijken waar de stress vandaan komt zodat je dit aan kunt pakken. Daarnaast zijn er veel manieren om iets te doen tegen stressklachten. We noemen er een aantal.

Wordt rustiger

Dit kan je bijvoorbeeld worden door ontspanningsoefeningen te doen. Sommige mensen worden rustiger van een eindje wandelen of kleine klusjes doen in de tuin. Ook mindfulness oefeningen [1] kunnen helpen.

Zorg voor voldoende beweging

Dat hoeft helemaal geen uur intensief sporten te zijn. Werken in de tuin is ook bewegen, net zoals wandelen. Bewegen helpt om stress te verminderen en om een positiever gevoel te krijgen.

Zorg voor voldoende slaap

Voor de een is acht uur voldoende, een ander heeft aan zes genoeg. Ben je overdag moe? Er is niets mis met een middagdutje om je lichaam en geest even rust te geven.

Conclusie: hoe niks kunnen doen kan bijdragen aan actief herstel

Stress en de bijbehorende klachten zijn een signaal van je lichaam en geest dat je te veel van ze vraagt. Je hebt geen energie meer, zelfs niet om tot rust te komen. Pas als je helemaal niets doet, geef jij je lichaam en geest de kans om op te laden zodat ze de energie hebben om actief aan de slag te gaan met de eerste stappen naar herstel.

Veelgestelde vragen

Referenties

1. Growingmindfulness.nl – 3 makkelijke mindfulness oefeningen… – gevonden op 17/05/2023
   Link naar pagina op growingmindfulness.nl