Burn-out in het onderwijs – Waarom branden leraren op?

Burn-out in het onderwijs: Volgens de cijfers van de algemene onderwijsbond kampt meer dan een kwart van alle docenten in Nederland met burn-out klachten [1]. Onderwijs scoort hiermee het hoogste van alle beroepsgroepen. Opvallend is dat een zeer jonge groep leerkrachten (de groep tussen 25-35 jaar oud) burn-out raken maar ook de groep 55 tot 65 scoort hoog. De cijfers liegen er ook niet om als je kijkt naar de hoeveelheid onderwijzers die stoppen met het werken in het onderwijs binnen 5 jaar.

Veel mensen die niet in het onderwijs zitten, hebben een rooskleurig beeld van het beroep juf of meester. Veel vakanties en korte werkdagen zijn veel gehoorde redenen, maar ook het willen toevoegen van waarde aan de jonge levens is een hele belangrijke reden. In de werkelijkheid komt bij lesgeven veel meer kijken dan alleen het klassikale. Cijfers over het aantal leerkrachten met een burn-out is schrikbarend. Maar gelukkig betekent dit niet dat er geen oplossingen zijn.

In onderstaand artikel gaan we dieper in op oorzaken van burn-out in het onderwijs, en delen we ook nuttige handvatten om het verzuim in het onderwijs te verminderen en laten we zien hoe je als leraar stress in het geheel kunt verminderen.

De verborgen bron van stress in het onderwijs

“Het lesgeven lukt wel maar al die taken eromheen, buiten de klas, dat maakt het pas zwaar!” – dat is wat je vaak hoort uit de mond van onderwijsmensen. Het maakt niet uit of je in het primair onderwijs werkt, in het voortgezet of hoger onderwijs. Een hoog percentage van jouw collega’s zit thuis vanwege stress of een burn-out. Hoe komt dat toch?

Veelal wordt de oorzaak bij de leerkrachten zelf gezocht. Niet vreemd, want de werkdruk voor leraren is bijzonder hoog. We treffen veel leraren tijdens onze coachingsgesprekken die, naast 5 dagen lesgeven, nog een extra dag nodig hebben om alle administratieve rompslomp te kunnen behappen.

Helaas verlangt de werkelijkheid dat er veel zaken geadministreerd worden. Het gevolg hiervan is dat andere kernbezigheden in het gedrang komen. We gaan er straks nog wat dieper op in maar we noemen een paar voorbeelden van zaken die in het gedrang komen door deze druk om zo veel administratie te doen:

• Leraren blijven niet bij hun kerntaak/pasie (het lesgeven)
• Leraren maken veel te veel uren om het werk toch af te krijgen
• Door verdeelde aandacht is het een uitdaging het niveau van onderwijs hoog te houden

Daarnaast is de persoon die ervoor kiest een leraar te worden is typerend. Het zou interessant zijn om de PABO-leerlingen te gaan profileren om te kijken welke karaktereigenschappen bij een leraar aanwezig zijn. In de praktijk zien we zeer veel bevlogen en betrokken leraren die het heel erg goed willen doen voor zowel de school waarop ze werken, als het welbevinden van de leerlingen. Deze motivatie is bewonderingswaardig, maar tegelijk een valkuil wanneer het allemaal te veel begint te worden.

Oorzaken van burn-out in het onderwijs

Zoals gezegd zijn er heel wat oorzaken aan te wijzen waarom burn-out zo’n enorm probleem is in het onderwijs en veel van deze oorzaken versterken elkaar op hun beurt weer. Laten we een aantal oorzaken onder de loep nemen om een beter begrip te hebben van de dagelijkse uitdagingen van docenten in het onderwijs.

Onbegrip met betrekking to de werkdruk

Mensen buiten het onderwijs begrijpen vaak niet volledig hoe intens en veeleisend het werk van een docent is. Er bestaat soms het beeld dat docenten veel vrije tijd hebben vanwege de vakanties, wat leidt tot een gebrek aan erkenning voor de dagelijkse druk. Dit misverstand kan gevoelens van frustratie en onbegrip oproepen, wat bijdraagt aan de stress.

Daarnaast stop het werk van een docent niet altijd wanneer de schoolbel gaat. Veel docenten besteden ook ’s avonds en in het weekend tijd aan het voorbereiden van lessen, nakijken van toetsen en administratie. Dit maakt het lastig om voldoende tijd voor ontspanning en herstel te vinden, waardoor de balans tussen werk en privé snel verstoord raakt.

Een leerkracht met een volledige werkweek van 36 uur werkt in de praktijk tenminste 42.5 uur per week. Dat is volgens de CAO vastgesteld maar zelfs dat aantal uren is niet genoeg om al het werk af te krijgen. Dit betekent dus voor juf of meester een lange werkweek en vaak snakken naar het moment waarop de vakantie begint. Daar hoef je als buitenstaander dus niet jaloers op te zijn.

Niet bij je kerntaak blijven en te uitgebreid takenpakket

Docenten willen vaak hun leerlingen graag optimaal ondersteunen, maar raken daardoor verzeild in werkzaamheden die ver afstaan van hun kerntaken. Naast lesgeven komen er veel taken bij zoals administratieve werkzaamheden, extra begeleiding en vergaderingen. Dit leidt tot een overvolle agenda en een gevoel van fragmentatie, wat ten koste gaat van de focus op de belangrijkste taak: goed onderwijs bieden.

In de loop der jaren is het takenpakket van docenten steeds verder uitgebreid. Naast lesgeven zijn er steeds meer oudercontacten en beleidsmatige werkzaamheden bijgekomen. Deze toename van verantwoordelijkheden zorgt ervoor dat docenten zich overvraagd voelen en moeite hebben om al hun taken naar behoren uit te voeren.

Ik ben er altijd voor mijn studenten als leraar

Als docent wordt er verwacht dat je voortdurend dienstbaar bent aan je leerlingen en collega’s. Deze houding kan ervoor zorgen dat docenten te weinig tijd en ruimte nemen voor zichzelf, omdat de behoeften van anderen altijd voorop lijken te staan. De constante zorg voor anderen zonder eigen herstelmomenten kan leiden tot emotionele uitputting.

Geen steun vragen aan collega docenten

Het beroep van leraar kan eenzaam aanvoelen wanneer docenten zich niet comfortabel voelen om steun te vragen aan collega’s. Het idee dat men zelfredzaam moet zijn of geen extra lasten op anderen wil leggen, zorgt ervoor dat veel docenten worstelen in stilte. Dit gebrek aan collegiale steun kan het gevoel van isolatie versterken en bij dragen aan een burn-out.

Veeleisende ouders en rol als opvoeder

Naast de druk vanuit de schoolleiding en leerlingen, komen ook ouders steeds meer met verwachtingen en eisen richting docenten. Ze verwachten dat hun kind optimale aandacht en begeleiding krijgt, en uiten soms kritiek als ze vinden dat dit niet voldoende gebeurt. Dit kan leiden tot extra spanning en druk voor docenten, die al met beperkte tijd en middelen werken.

Steeds vaker nemen docenten ook een opvoedende rol op zich, naast hun onderwijzende taak. Dit komt doordat leerlingen soms kampen met persoonlijke of sociale problemen die in de klas naar voren komen. Deze extra verantwoordelijkheid kan mentaal zwaar wegen, vooral wanneer er geen duidelijke grenzen zijn tussen de rol van leraar en die van opvoeder.

Gedragsproblemen in de klas

Steeds vaker nemen docenten ook een opvoedende rol op zich, naast hun onderwijzende taak. Dit komt doordat leerlingen soms kampen met persoonlijke of sociale problemen die in de klas naar voren komen. Deze extra verantwoordelijkheid kan mentaal zwaar wegen, vooral wanneer er geen duidelijke grenzen zijn tussen de rol van leraar en die van opvoeder.

Het werk van een docent gaat vaak gepaard met grote emotionele belasting. Docenten worden geconfronteerd met de persoonlijke problemen van leerlingen, uitdagende thuissituaties en zware gedragsproblemen. Dit vraagt veel van hun emotionele weerbaarheid en kan op de lange termijn leiden tot emotionele uitputting.

Dieperliggende oorzaken van burn-out

De juf, meester of docent weet welke ingrediënten er nodig zijn om in het onderwijs succesvol te werken en geliefd te zijn bij leerlingen, studenten, collega’s en bij leidinggevenden: een dienstbare houding, veel toewijding en hard en lang werken. Als je daarbij ook nog een perfectionistische instelling hebt, dan is het beeld compleet. Vervolgens gooi je al die ingrediënten in een trechter en dan is het logisch dat wat er onderuit tevoorschijn komt de juiste mix is voor een burn-out. Juist in de combinatie van deze oorzaken ligt een enorme uitdaging.

Als we dieper kijken dan alleen deze losse factoren kunnen we ook een factor herkennen. Misschien wel de belangrijkste oorzaak van een burn-out is een gebrek aan autonomie. Deze autonomie betekent dat je aan het roer staat van je eigen leven. Dat je dingen wilt, in plaats van moet. Het verschil tussen willen en moeten is dat je de keuze hebt om iets niet te doen.

Docenten ervaren vaak dat ze weinig invloed hebben op hoe ze hun lessen vormgeven, welke methoden ze gebruiken en hoe ze omgaan met leerlingen. Beslissingen worden vaak centraal genomen door schoolbesturen, overheid of andere instanties, wat ervoor zorgt dat docenten zich beperkt voelen in hun creatieve en professionele vrijheid. Dit gebrek aan controle kan leiden tot frustratie, een gevoel van machteloosheid en uiteindelijk burn-out. Docenten willen zich kunnen aanpassen aan de behoeften van hun leerlingen, maar wanneer ze gedwongen worden om zich aan strikte richtlijnen te houden, verliezen ze de energie en motivatie om het werk met passie uit te voeren.

Wat kunnen scholen doen om burn-out terug te dringen?

Scholen spelen een cruciale rol in het voorkomen en verminderen van burn-out bij docenten. Door bewust beleid te voeren en de juiste ondersteuning te bieden, kunnen scholen een gezonde en duurzame werkomgeving creëren. Enkele effectieve maatregelen die scholen kunnen nemen zijn:

• Werkdruk verlagen door prioriteiten te stellen: Scholen kunnen helpen door realistische doelen te stellen en taken te prioriteren. Niet elke administratieve taak of beleidswijziging moet onmiddellijk worden geïmplementeerd. Door docenten meer ruimte te geven voor hun kerntaak – lesgeven – kunnen zij zich beter focussen en werkdruk verlagen.
• Autonomie vergroten: Het verhogen van de autonomie van docenten kan bijdragen aan meer motivatie en werktevredenheid. Geef hen de ruimte om hun eigen lessen vorm te geven en creatieve oplossingen te vinden die aansluiten bij hun specifieke leerlingen. Door meer inspraak te geven, voelen docenten zich minder beperkt en meer betrokken bij hun werk.
• Collegiale steun en samenwerking bevorderen: Een cultuur van openheid en samenwerking binnen het team kan helpen om stress te verminderen. Scholen kunnen teamvergaderingen faciliteren waarin docenten ideeën en zorgen kunnen delen. Dit creëert een gevoel van verbondenheid en steun, waardoor docenten zich minder geïsoleerd voelen in hun werk.

• Professionele ontwikkeling stimuleren: Door docenten mogelijkheden te bieden voor professionele groei en ontwikkeling, voelen zij zich gestimuleerd en gewaardeerd. Trainingen, cursussen en coaching kunnen helpen om nieuwe vaardigheden te ontwikkelen, waardoor docenten zich beter voorbereid en zelfverzekerd voelen in hun werk.
• Pauzes en herstelmomenten waarborgen: Het is belangrijk dat scholen zorgen voor voldoende pauzes en momenten van herstel gedurende de werkdag. Zorg voor een rustige en aangename lerarenkamer waar docenten zich kunnen terugtrekken, en moedig hen aan om daadwerkelijk pauze te nemen in plaats van door te werken.
• Mentale en fysieke gezondheid ondersteunen: Scholen kunnen de mentale en fysieke gezondheid van hun medewerkers ondersteunen door middel van programma’s gericht op stressmanagement, mindfulness of sport. Het aanbieden van coaching of toegang tot professionele hulp kan docenten helpen om op tijd signalen van burn-out te herkennen en aan te pakken.
• Duidelijke communicatie en verwachtingen: Heldere communicatie over verwachtingen en verantwoordelijkheden is cruciaal om stress te verminderen. Zorg ervoor dat docenten weten wat er van hen wordt verwacht en geef hen de middelen en tijd om hun taken goed uit te voeren zonder overweldigd te raken.

Door proactief beleid te voeren en aandacht te besteden aan de behoeften van hun docenten, kunnen scholen de kans op burn-out aanzienlijk verkleinen en een werkomgeving creëren waarin docenten gemotiveerd en gezond blijven.

Proactief omgaan met stress en burn-out: opleiden en ondersteunen van docenten

Het voorkomen van burn-out begint bij het proactief aanpakken van stress en overbelasting. Scholen kunnen hierin een sleutelrol spelen door niet alleen een gezonde werkomgeving te creëren, maar ook hun docenten actief te trainen in het herkennen en managen van stress. Door bewustwording en vaardigheden aan te leren op het gebied van stressmanagement, kunnen scholen hun teams veerkrachtiger maken en burn-out voorkomen.

• Trainingen en workshops over stressmanagement: Scholen kunnen ervoor kiezen om regelmatig trainingen en workshops aan te bieden waarin docenten leren hoe ze stress tijdig kunnen herkennen en effectief kunnen aanpakken. Deze trainingen kunnen onderwerpen behandelen zoals tijdmanagement, mindfulness, grenzen stellen, en het vinden van een gezonde werk-privébalans.
• Burn-out signaleren: preventie begint bij bewustwording: Het is van groot belang dat docenten de vroege signalen van een burn-out leren herkennen, zowel bij zichzelf als bij hun collega’s. Door te investeren in opleidingen en preventieve coaching, worden docenten beter in staat om hun eigen welzijn te monitoren en tijdig hulp te zoeken als dat nodig is.
• Cultuur van openheid en bespreekbaarheid creëren: Scholen kunnen een cultuur bevorderen waarin stress en burn-out openlijk besproken kunnen worden, zonder het stigma dat er soms aan hangt. Dit kan bijvoorbeeld door vaste momenten in te plannen voor teamgesprekken over werkdruk en welzijn, zodat docenten zich gesteund voelen en weten dat er ruimte is om problemen te delen.

• Samenwerking met professionele ondersteuning: Hoewel interne maatregelen belangrijk zijn, kan externe ondersteuning van professionals zoals Ruud Meulenberg en zijn team van coaches een waardevolle aanvulling zijn. Wij bieden gespecialiseerde coaching en begeleiding voor docenten die kampen met stress of burn-outklachten, maar ook preventieve workshops en trainingen om docenten mentaal weerbaarder te maken.
• Leidinggevenden betrekken in het proces: Het is essentieel dat ook schoolleiders en teamleiders betrokken zijn bij de preventie van burn-out. Zij kunnen een voorbeeldfunctie vervullen door aandacht te besteden aan de werkomstandigheden van hun teamleden en zelf deel te nemen aan trainingen. Hierdoor ontstaat er een gedeeld bewustzijn binnen de school en kan stress eerder worden aangepakt.

Door te investeren in de opleiding en ondersteuning van docenten op het gebied van stress en burn-out, kunnen scholen niet alleen het welzijn van hun team verbeteren, maar ook zorgen voor een prettiger werkklimaat waarin iedereen beter kan presteren. Samen met ons kunnen scholen deze stappen zetten en een gezonde, duurzame omgeving creëren voor zowel docenten als leerlingen.

5 praktische tips die je als leraaren vandaag kunnen toepassen

1. Stel duidelijke grenzen – Het is belangrijk om je eigen grenzen te bewaken, zowel op school als thuis. Maak duidelijke afspraken met jezelf over werktijden en pauzes, en probeer die zo goed mogelijk te respecteren. Zet bijvoorbeeld op tijd je computer uit en leg je werk aan de kant na schooltijd, zodat je tijd hebt om op te laden.
2. Plan herstelmomenten in je dag – Neem tijdens de schooldag regelmatig een korte pauze, zelfs als je denkt dat je die niet kunt missen. Loop een rondje buiten, doe ademhalingsoefeningen of drink rustig een kop thee. Deze momenten helpen je om even afstand te nemen en voorkomen dat de spanning zich opstapelt.
3. Delegeer waar mogelijk – Veel docenten willen alles zelf doen, maar dit is niet altijd haalbaar. Kijk naar je taken en ontdek waar je dingen kunt delegeren. Misschien kunnen leerlingen helpen met het uitdelen van materialen of kun je samenwerken met collega’s om taken te verdelen. Zelfs kleine dingen delegeren kan al veel druk van je schouders halen.
4. Zeg “nee” zonder schuldgevoel – Als leraar ben je vaak geneigd om overal ‘ja’ op te zeggen, maar dit kan je stressniveau verhogen. Het is prima om af en toe ‘nee’ te zeggen tegen extra projecten, vergaderingen of verzoeken van ouders. Je kunt niet overal verantwoordelijk voor zijn, en door je grenzen aan te geven, bescherm je jezelf tegen overbelasting.
5. Focus op één taak tegelijk – Multitasking lijkt vaak efficiënt, maar kan leiden tot fouten en meer stress. Probeer in plaats daarvan je aandacht te richten op één taak tegelijk. Dit helpt je om sneller klaar te zijn en geeft een gevoel van controle. Maak bijvoorbeeld een to-do lijst en werk taak voor taak af, zonder afleiding.

Conclusie

Burn-out in het onderwijs is een groeiend probleem, veroorzaakt door factoren zoals hoge werkdruk, grote klassen, en een gebrek aan autonomie. Docenten voelen zich vaak overweldigd door de vele verantwoordelijkheden naast het lesgeven, zoals administratie en oudercontacten, en dit kan leiden tot emotionele uitputting en stress. Scholen spelen een cruciale rol bij het verminderen van burn-out door steun te bieden, werkdruk te verlagen, en docenten meer zeggenschap te geven over hun werk. Daarnaast kunnen trainingen en coaching helpen om stresssignalen eerder te herkennen en aan te pakken.

Door te investeren in een gezonde werkomgeving en het bevorderen van collegiale samenwerking, kunnen scholen bijdragen aan het welzijn van hun docenten. Het creëren van een cultuur waarin openheid over stress bespreekbaar is, helpt om burn-out te voorkomen. Externe ondersteuning door experts in stressmanagement kan hierbij een waardevolle aanvulling zijn, waardoor docenten zich gesteund voelen in hun ontwikkeling en herstel.

Veelgestelde vragen

Referenties

1. Aob.nl – Weer meer burn-outklachten in het onderwijs – gevonden op 11/09/2024
   Link naar de pagina op aob.nl