Wat is overprikkeling? En hoe voel je je weer rustig?

Heb je last van een overprikkeld brein? Overprikkeling door stress leidt tot meer vermoeidheid, concentratieverlies, hoofdpijn, slaapproblemen, lichamelijke onrust en stemmingswisselingen. Vooral als wanneer je gestresst bent, raak je sneller overprikkeld. Des te waardevoller om te ontdekken hoe je een overprikkeld brein kan voorkomen en stoppen, want wat kan je doen tegen overprikkeling? In dit artikel beschrijven we wat overprikkeling is en wat de oorzaken, symptomen en gevolgen zijn inclusief de beste behandelingsmethode! 

Wat is overprikkeling?

Bij overprikkeling komt er teveel cognitieve, emotionele en zintuiglijke informatie in de vorm prikkels op je af die je brein niet kan verwerken, waardoor je een overprikkeld brein en zenuwstelsel hebt. Door alle indrukken en prikkels krijg je sneller last van een vol hoofd, wat je moe, futloos en uitgeput maakt. Zodra je niet voldoende tijd neemt om de prikkels te verwerken, blijft het onrustig in je hoofd en lichaam. Het liefst wil je natuurlijk je overvolle hoofd leegmaken om de overvloed aan prikkels los te laten, zodat je meer ontspanning en minder stress voelt. Je hebt alleen een onderscheid te maken tussen acute en chronische overprikkeling, want je kan tijdelijk overprikkeld raken en zelfs voor langere tijd. 

Acute overprikkeling

Acute overprikkeling leidt tot acute stress, waarbij je in korte tijd overladen wordt aan prikkels. Zo kan je door alle inkomende mails, Whatsapp berichten, DM’s op social media of telefoontjes gestoord en verward raken, waardoor je om de haverklap afgeleid raakt. Door alle onderbrekingen word je geleefd en het multitasken kost energie. Je brein is continu aan het schakelen om to do’s af te vinken, waardoor je tijdelijk druk in je hoofd blijft voelen. Daarnaast kan een overprikkeld gevoel ook acuut ontstaan als je je omringt in een grote en luidruchtige menigte, zoals in een restaurant, kantoortuin of op een festival.

Chronische overprikkeling

Chronische overprikkeling kan zelfs leiden tot chronische stress, waarbij je maanden of jarenlang structureel teveel prikkels binnenkrijgt. Door een gebrek aan het herstel, heb je last van overbelasting. Je neemt dan niet op tijd rust om de prikkels te verwerken, waardoor je overspannen kan raken of in een burn-out kan belanden. 

Welke soorten overprikkeling zijn er?

Er is een verschil tussen externe en interne overprikkeling, die je kan verdelen in drie soorten overprikkeling: 

• Zintuiglijke overprikkeling waarbij je alle externe prikkels die je ziet, voelt, ruikt, hoort of proeft niet of slecht verwerkt. Zo kan een fel licht, een tikkende klok aan de muur, een luidruchtige collega, een huilbaby of de boormachine van je buurman, je een overprikkeld gevoel geven.

• Emotionele overprikkeling als je met je empathisch vermogen je teveel gaat inleven, meeleven of emoties aanvoelt, waardoor de emoties te heftig binnenkomen. Door de overload aan emoties wordt het chaotisch en onrustig in je hoofd. Je verliest het overzicht, loopt voorbij je eigen grenzen en komt in een loyaliteitsconflict.

• Cognitieve overprikkeling waarbij het vermogen om kennis op te nemen en verwerken, overbelast raakt door te veel denken en luisteren. Vanwege het lezen van inhoudelijke artikelen, het bijwonen van presentaties, het kijken van nieuws, diepgaande gesprekken of dat je specifieke uitleg krijgt, neemt je brein niet alle informatie meer zorgvuldig op. 

Hoe kan iemand overprikkeld worden?

Als je rust in je hoofd voelt, kan je brein bewust waarnemen wat er in het hier en nu plaatsvindt. Je hersenen filteren automatisch alle prikkels. Wat niet belangrijk voor je is, neem je minder of helemaal niet waar en verdwijnt naar de achtergrond. Dit vermogen van je hersenen wordt ‘mentale belastbaarheid’ genoemd. 

Alleen bij overprikkeling raakt je prikkelverwerking verstoort, want je brein verwerkt langzamer alle cognitieve, emotionele en zintuiglijke prikkels. Hierdoor kan je brein overbelast raken en neem geen nieuwe informatie meer in je op. Dan zit er niets anders op dan het kalmeren van je overprikkelde brein en zenuwstelsel.

Oorzaken van overprikkeling

Juist bij vermoeidheid, drukte, spanning, onrust en stress komen de prikkels heftiger op je af, omdat je mentale belastbaarheid minder sterk is. De manier waarop je brein informatie opneemt, is anders. Soms kan je geluid harder horen, voelt het warmer of kouder aan, schijnt licht feller in je ogen, voel je meer druk van voorbijrazende auto’s op de snelweg of irriteer je je sneller aan spelende kinderen in je buurt. 

Een andere oorzaak van overprikkeling is dat je brein hoofd-en bijzaken lastig onderscheidt, waardoor je teveel in aanraking komt met zinloze prikkels. Je bent dan minder aanwezig en alert om aandachtig te luisteren naar andermans verhaal, waardoor het meer tijd en inspanning kost om informatie op te nemen, te onthouden en te verwerken.

Welke factoren dragen bij aan overprikkeling?

Omgevingsfactoren, zoals een hoge werkdruk, je woonomgeving, het verkeer of weersomstandigheden, hebben ongemerkt een grote invloed op hoe je brein omgaat met prikkels. Zo kan een ongezonde werkdruk je meer werkstress opleveren, waardoor je nóg gevoeliger wordt voor prikkels en in een negatieve spiraal belandt. Als je je op je werk niet op je gemak voelt vanwege de teamsfeer, verbinding met je collega’s en bedrijfscultuur, ga je met tegenzin naar je werk. 

Stress

Stress is een zeer belangrijke oorzaak van overprikkeling. Wanneer je gestresst bent, ben je in feite altijd aan het vechten of vluchten. Met andere woorden: je systeem staat altijd maximaal aan. Je bent aan het overleven en je let op ieder signaal uit je omgeving, maar ook in jezelf. Dit leidt tot een grote mate van overprikkeling met extra vermoeidheid, stress en dus ook overprikkeling tot gevolg.

Burn-out

Wanneer je in een burn-out zit, heeft je lichaam als het ware de regie over je leven genomen. Het moet herstellen! Je hormonale systeem ligt dan overhoop waardoor prikkels en signalen anders worden geïnterpreteerd. Je begrijpt dat dit tot een grotere mate van overprikkeling zorgt dat het herstel van burn-out zeker niet bevordert. Wil je dus je herstel van je burn-out een boost geven, dan is het goed om de hoeveelheid prikkels te verminderen.

Andere oorzaken van overprikkeling

Als je hoogsensitief of een introvert bent, ben je ook extra gevoelig voor prikkels als geluid, licht, temperatuur, drukte en geur van buitenaf. Hetzelfde geldt voor als je last hebt van ADD, ADHD, depressieve gevoelens, de ziekte van Parkinson, autisme, een hersenschudding of een angststoornis. Met als gevolg dat je steeds meer moeite hebt om dagelijkse werkzaamheden te verrichten, zoals werken op kantoor, boodschappen doen in een supermarkt, sporten na je werk, het bijhouden van je huishouden of emotioneel beschikbaar zijn voor je gezin. Soms kan dit zorgen voor verontwaardigde reacties van buitenaf, omdat anderen zich niet kunnen verplaatsen en inbeelden wat overprikkeling met je doet en wat je voelt. Door het onbegrip kan het tijdelijk of langdurig voelen alsof je er alleen voor staat. 

De symptomen van overprikkeld zijn

Het herkennen en erkennen van je overprikkeling is de eerste belangrijke stap om bewust te herstellen voor meer ontspanning, energie, balans en verbinding in je leven. Anders blijft de overspannenheid aanwezig. Lees hier de symptomen van overprikkeling op een rijtje: 

• Hoofdpijn
• Een kort lontje
• Snel geïrriteerd
• Vergeetachtig zijn
• Overspannenheid
• Oververmoeidheid
• Gespannen spieren 
• Geheugenproblemen
• Zelfzorg schiet erbij in
• Sneller geëmotioneerd
• Stemmingswisselingen
• Minder stressbestendig
• Gebrek aan concentratie
• Minder goed omschakelen
• Afwezig tijdens gesprekken
• Informatie is moeilijk te begrijpen

Bovendien is het met overprikkeling lastig voor je om in drukke, openbare ruimte te zijn, zoals de supermarkt, het station, de lokale sportvereniging of tijdens een verjaardag. In gezelschap zijn met een groep mensen is ook een uitdaging voor je, want doordat iedereen door elkaar heen praat en er achtergrondgeluiden zijn, verlies je de verbinding met jezelf. Daardoor is het moeizamer om de verbinding met familie, vrienden, collega’s, buurtgenoten of klanten te onderhouden, omdat dit je door een overprikkeld brein energie kost.

Wat zijn de mogelijke gevolgen van overprikkeling?

Langdurig overprikkeld zijn leidt tot een voortdurende productie van stresshormonen in je lichaam, wat ongezond is. Dit heeft negatieve invloed op je welzijn, want dit zijn de gevolgen van overprikkeling door een hoge mate van cortisol in je bloed: 

• angststoornissen
• burn-out klachten
• maag-en darmklachten
• depressieve gevoelens
• chronische stressklachten
• hartklachten- en kloppingen
• slaapproblemen en slapeloosheid

Overprikkeld zijn door stress

Overprikkeling door burn-out

Hoe kun je overprikkeling voorkomen?

Overprikkeling ligt snel op de loer als je 24/7 verbonden en bereikbaar bent in een drukke, prestatiegerichte maatschappij. Gelukkig kan je met 7 simpele, praktische tips een overbelasting aan prikkels vroegtijdig voorkomen voor meer rust in je hoofd en lichaam: 

#1: Zet je notificaties uit op je smartphone, tablet, laptop of smartwatch

Wil je je minder laten afleiden door alle meldingen op je elektronica-apparaten? Voorkom dat je de hele dag door gestoord vanwege bliepjes en piepjes. Helpt het uitzetten van je notificaties niet? Zet dan regelmatig je telefoon op vliegtuigmodus, stel een tijdslimiet in per dag voor je meest verslavende apps, zet zelfs je elektronica-apparatuur uit om in alle rust offline te zijn om te ontprikkelen of overweeg zelfs een social media detox.

#2: Maak je hoofd leeg met een braindump

Heb je na lange intensieve dag of week behoefte aan innerlijke rust? Schrijf je gedachten en gevoelens van je af, want welke taken wil of moet je nog doen? Met een braindump kan je alles wat er in je hoofd afspeelt noteren op papier. Zo krijg je meer grip en overzicht zonder dat je met alle chaos in je hoofd stug blijft doorgaan.

#3: Begin met mediteren

Mediteer zonder verwachtingen. Laat je gedachten los. Neem oordeelvrij waar wat er in je binnenwereld omgaat. Wat voel je? Door meditatie train je bewust je aandacht. Je leeft meer in het hier en nu. Je kan er voor kiezen om begeleide meditatie te volgen inclusief meditatie muziek op de achtergrond om meer de stilte in jezelf toe te laten en omarmen. Geniet! 

#4: Breng je geest tot rust met yoga

Naast dat yoga-oefeningen ontspannend zijn voor je lichaam, verbindt yoga je ook met je geest. Yoga betekent letterlijk ‘verbinden’ en is een mix van lichamelijke, meditatie, ademhalings- en concentratieoefeningen. Tegelijkertijd neem je met yoga een rustgevend moment voor jezelf. 

#5: Leef lichter met rustgevende ademhaling

Adem diep in en uit vanuit je buik met een 4-7-8 ademhaling, terwijl je ondertussen één hand op je borstkas legt die het liefst stil blijft liggen. Adem 4 seconden in, houdt 7 seconden je adem vast en adem in alle rust in 8 seconden uit. Deze simpele direct toepasbare oefening herhaal je zo’n 5 keer, zodat je in een paar minuten je meer ontspannen voelt.

#6: Ruim je huis op voor een opgeruimd hoofd 

Ken je dat gevoel van een lekker opgeruimd en schoon huis? Een opgeruimd huis, zorgt voor rust in je hoofd. Het bevordert je creativiteit en levenslust. Ook maakt het je blij, omdat je door het ontspullen en schoonmaken van je huis ruimte en overzicht creëert. Zonder dat je last hebt en je ergert aan rondslingerende spullen. 

#7: Wandel in de frisse buitenlucht in de natuur

Laat je telefoon thuis en maak de verbinding met jezelf door te voelen hoe het écht met je gaat. Leeg je hoofd. Je hoeft niks. Ontspan. Vraag jezelf af en voel ook wat je nodigt hebt om minder stress te ervaren. Waar kan je mee stoppen en wat kan je minder doen, zodat je wat meer ruimte krijgt in je agenda? Want wat mag je loslaten, zodat er een last van je schouders af valt?

Wat is de behandeling van overprikkeld zijn?

Een overprikkeld brein en zenuwstelsel heeft ontspanning nodig, want door de overprikkeling en productie van stresshormonen, zijn je spieren gespannen. Dus wat kan je doen tegen overprikkeling?

• Ga ontprikkelen in een prikkelarme werkomgeving
  Voel je je nog wel thuis op je werk als je overprikkeld raakt op de werkvloer? Een overvolle kantoorruimte waarbij de bureaus hutje mutje op elkaar staan, kost je energie. Net als de vele onnodige vergaderingen, waardoor je telkens ‘aan’ staat om te luisteren en nieuwe informatie op te nemen. Een oplossing voor minder prikkels is het inplannen van afspraakvrije momenten in je werkweek. Stem de mogelijkheden af met je collega’s, manager of leidinggevende, want zo kan je jezelf vaker terugtrekken om op te laden. Dit voorkomt energiedips, waardoor je meer taken geconcentreerd kan afronden. Bellende of overleggende collega’s leiden je zo minder af, waardoor je meer energie overhoudt na een werkdag.
  
• Kalmeer je overprikkelde en oververmoeide zenuwstelsel
  Je lichaam is er niet voor gemaakt om maanden of jarenlang een hoge mate van cortisol in je lichaam te hebben. Zo verbruik je meer je energiereserves, waardoor je spierweefsel en immuunsysteem zwakker wordt. Door teveel stress gaat je spijsverteringstelsel ook minder goed werken, versnelt je hartslag, krijg je een verhoogde bloeddruk, loop je meer risico op op ontstekingen en heb je meer last van maag- en darmklachten. Een ontspannen zenuwstelsel creëer je met een gezonde nachtrust waarbij je je slaapkwantiteit- en kwaliteit verbeterd.

• Deel je gevoelens en emoties met je partner, familie, vrienden of collega’s
  Praat over wat je denkt en voelt door je overprikkeling, want delen is helen. Zo krijg je meer begrip en voel je je meer gezien, gehoord en gesteund door je directe omgeving. Het voordeel is dat je voorkomt dat je je boosheid, spanning, irritaties, verdriet, angsten of piekergedrag projecteert op de ander. Door zelfexpressie kan je zo je overprikkeling makkelijker loslaten. 

Wat zijn enkele coping-strategieën voor overprikkeling? 

Door overprikkeling ga je in je hoofd zitten als overlevingsmechanisme. Het vluchten is veilig om jezelf staande te houden, terwijl je een overvloed aan prikkels ervaart die je brein niet kan verwerken. Vanuit zelfbescherming creëer je een soort van harnas om jezelf heen om jezelf minder te laten raken door externe prikkels. Geen wonder dat je soms mentaal en emotioneel afwezig bent in gesprekken bij een overprikkeld brein, omdat je mensen veilig op afstand van je houdt. Iemand toelaten en omarmen in je leven is dan een uitdaging, want dan loop je risico op meer prikkels.

Naast het vluchten is het vechten ook een copingsmechanisme, waarbij je weerstand voelt en in strijd bent met de cognitieve, emotionele en zintuiglijke prikkels. Je bent dan nog niet in staat om je gevoelens en emoties te accepteren, omdat je nog continu je lichamelijke, mentale en klachten direct wil veranderen. Vaak zit je jezelf in de weg en blijf je jezelf afwijzen, omdat je het jezelf kwalijk neemt dat je een chaotisch en onrustig gevoel hebt inclusief een vol hoofd.

Overprikkeling kan er ook voor zorgen dat je volledig bevriest. Dat de prikkels je allemaal teveel worden, waardoor er niets zinnigs meer uit je handen komt. Zelfs bij het verrichten van dagelijkse gewoontes voel je je overwhelmed en verlamd. Je raakt op slot en ontkoppeld van je lichaam, waardoor je pijnlijke en verdrietige emoties blokkeert. Ook al heb je de neiging om te vluchten of vechten, dit lukt niet meer doordat je bevriest.

Conclusie: hoe kan je overprikkeling behandelen en voorkomen?

Samenvattend kan je vaststellen dat overprikkeling de productie van stresshormonen aanwakkert, terwijl het juist slim is om direct stress verlagende acties te ondernemen voor minder cortisol, adrenaline en noradrenaline in je lichaam. Ontprikkelen in een prikkelarme omgeving doet wonderen om jezelf op te laden en te ontstressen. Met een ontspannen geest mede door yoga, mindfulness, meditaties, ademhalingsoefeningen en wandelingen in de natuur, neemt de ontspanning in je zenuwstelsel toe. Met als positief gevolg dat je meer rust, energie en verbinding in en met je lichaam voelt!

Veelgestelde vragen

Bronnen

1. Hersenz – NAH en overprikkeling – Gevonden op 30-12-2022
   Link naar de pagina op Hersenz